CEZALANDIRMA
Bir davranışta bulunan , o davranışta bulunduktan sonra karşılaşacağı,hoşa gitmeyen bir sonuç yada cezadır.Cezalandırma yöntemi,davranışı durdurmaya yada azaltmaya yönelik kullanılması,ruhsal bakımdan çocuğunuza zarar vermez.Onun davranışının düzeltilmesi için çoğu zaman buna gerek vardır.Bununla birlikte sert cezalar verilmesi,çocuğun benliğini hasa-ra uğratabilir ve ruhsal bakımından zararlı olabilir.Sert biçimde cezalandırılan çocuklar aşırı derecede içe kapanıp duruma gelebilirler,başkalarına karşı saldırgan bir tuttum içine girebilir-ler.Çocukların sert disiplin yöntemleri uygulayan anne babaların içlerinde ağır bir şuçluluk yükü taşıdıkları sık görülen bir şeydir.(Clark,Lynn.1996,s.65)
CEZANIN ETKİLİ OLMASI İÇİN AKILDA
TUTULACAK BAŞLICA NOKTALAR
Bir kez cezalandırılan davranış.her zaman her zaman cezalandırılmalıdır
Ceza istenmeyen davranışın hemen ardından verilmelidir.
Cezalandırılan davranış hiç bir zaman ödüllendirilmemelidir.
Çocuklar çok şiddetli ve çok sık cezalandırılmamalıdır.
Fiziksel cezalar vermekten kaçınılmalıdır.
CEZA SALDIRGANLIĞI ARTTIRIR
Güce dayalı cezanın çocuklarda saldıganlığa neden olduğu kanıtlanmıştır.Saldır-gan davranış cezalandırılır;ceza dahada saldırgan bir davranışa neden olur;daha saldırgan bir davranış daha da sert bir ceza gerektirir;daha???..Bu böyle bir kısır döngü halinde gider.
Ceza,çocuklardaki saldırganlığı artırdığı gibi onlara model de oluşturur.Yetişkinle- rin yaptıklarını taklit ederek öğrenen çocuklar, şiddeti de böylelikle yetişkinlerden öğrenmiş olurlar.(GORDON,Thomas,1999,s.63-72)
KÖTÜ DAVRANIŞA DAVRANIŞ CEZASI
UYGULANMASI
Davranış cezası,etkili fakat hafif olan bir cezalandırma yöntemidir.buna gore,belli bir kötü davranışta bulunan çocuğa bir ceza verilir.Verilecek ceza,birtakım hakları elinden almak (hoşa giden birtakım şeylerden yoksun bırakılmak),çocuğa özellikle hoşuna gitmeyecek türden iş gördürmek şeklinde olabilir.Davranış cezasına ?Davranışın bedeli? de denir,çünkü çocuğa,istenmeyen davranışının bedeli olarak bu ceza verilmektedir (Clark,Lynn,1996,s.73).Ayrıca ceza verilirken de tutarlı davranmaya özen gösterilmelidir. Yani bir sefer cezalandırılan bir davranış başka bir sefer görmezden gelinmelidir.
Örneğin;çocuk sürekli olarak eline aldığında arabasını duvarlara fırlatıyorsa,çocuk her fırlattığında arabası elinden alınmalıdır.Yada çocuk kasıtlı olarak elinde içeceği yerlere döküyorsa ona yeniden içecek alınmamalıdır.
ÖDÜLLENDİRME
Anne ve babalar çocuklarının olmlu davranışlarını,onların hoşuna gittiğini sandıkları şeyleri söyleyerek yada yaparak ödüllendirdiklerini düşünürler.Ancak söylenilenlerin yada yapılanların gerçerten ödüllendirici olup olmadığına karar vermek için beklenen davranışların olumlu yönde artma sıklığına bakmak gerekir.Eğer sizin söylediğiniz yada yaptığınız şeyler sonucunda çocuğunuz olumlu davranışlarını daha sık yapıyorsa,o zaman siz o davrenışları gerçekten ödüllendirmişsiniz demektir.Eğer olumlu davranışlarda belirgin bir artış yoksa o zaman sandığınız kadar ödüllendirici olmadığınızı yada ödüllendirme koşullarına uygun davranmadığınızı düşünmelisiniz.
NE ZAMAN ÖDÜLLENDİRMELİSİNİZ
Bir becerinin yeni öğretilmeye başladığı zamanlarda çocuğunuzu beceriyi her tamamlayışında ödüllendiriniz.Çocuğunuzun bir beceriyi tam olarak yapmaya başladıktan sonar ödülleri seyrekleştiriniz.Çocuğunuz siz onu ödüllendirmeden yeni öğrendiği beceriyi zevkle yapmaya başladığında,siz de bu ödülleri azaltmaya başlayınız.Ancak sözel övgüleri sürekli kullanmaya devam ediniz.Arada bir övgü sözlerinin yanı sıra diğer övgülerede yer veriniz.
Çocuğunuz etkinlikte bulunmadan önce kısa ve açık bir talimat veriniz,gerekirse model olunuz.Çocuğunuz etkinliği gerçekleştirirken gerektiği kadar sözel yada fiziksel yardımda bulununuz,gerektiğinde fazla yardım etmekten kaçınınız.Yanlışlıkları yada olumsuz davranışları ödüllendirmekten kaçınınız.
Ödüllendirme çeşitli şekillerde yapılabilir.Aşağıda belli başlı ödül çeşitleri yer almaktadır:
SÖZEL ÖVGÜ
Sözel övgü en doğal ve en kolay uygulanan ödüllendirme biçimidir.Ancak sözel övgü,çok fazla kullanıldığında kanıksanabilir ve etkili bir ödül olma özelliğini yitirebilir.Anne ve baba övgü konusunda yaratıcı olmaya çalışmalıdırlar.Bu konuyla ilgili aşağıda bazı öneriler yer almaktadır.
Kullandığınız övgü sözlerini çeşitlendirin.Eğer çocuğunuza günde 20 kere ?Aferin?diyorsanız çocuğunuz için bu övgü sözünün önemi azalacaktır.
Çocuğunuza hangi davranışı için övgü sözü söylediğinizi belirtin.Çocuğunuzun hangi davranışının övgüye değer olduğunu kendisine mutlaka belirtiniz.Ayrıca ?Seni seviyorum?gibi sözleri övgü sözü olarak kullanmaktan kaçınınız.Çocuğunuzun,ne yaparsa yapsın onu seviyor olduğunuzu bilmesini sağlayınız.Olumlu davranışları yada başarıları sonucunda çocuğunuza olan sevginiz değişmez ancak,hoşnutluğunuz artar.İşte çocuğunuza söylemeniz gereken hangidavranışının sizi ne derece mutlu ettiği olmalıdır.
Övgünüzü vurgulayın.Küçük çocuklar sözleri;ses tonu,yüz ifadeleri ve jestlerle birlikte anlamlandırırlar.Dolayısıyla çocuğunuza bir övgü sözü söylerken,onu eleştirirken ya da ona talimat verirken farklı ses tonları ve yüz ifadeleri kullanıyor olmalısınız.
Diğer ödüllendirme yöntekleriyle birlikte mutlaka sözel övgüye de yer veriniz ve sözel övgünün etkili olmaması durumunda diğer ödülleri tercih ediniz.
FİZİKSEL TEMAS
Küçük çocukların çoğu öpülmekten,başının,sırtının okşanmasından,kucağa alınıp hoplatılmaktan,sarılmaktan hoşlanır.Anne,baba ve çocukları arasındaki fiziksel temas çok doğal ve iki taraf için de çok hoş bir etkinliktir.Dolayısıyla ödüllendirme sırasında sözel övgünün yanı sıra mümkün olduğunca fiziksel temasa da yer veriniz.Fakat unutulmaması gereken nokta,otistik çocuğunuz fiziksel temastan hoşlanmıyorsa diğer ödül çeşitlerini tercih etmelisiniz.
YİYECEK VE İÇECEK
Beceri öğretiminde yiyeceğin ödül olarak kullanılması oldukça hassas bir konudur.Ödül olarak yiyecek kullanımı şeker,gofret,cips gibi besin değeri düşük yiyeceklerin fazla tüketilmesine yol açmamalıdır.Bu yiyecekler çocuğun olumlu tepkilerinden sonra verilmeli,ancak normalde verildiğinden daha az miktarda olmalıdır.Ayrıca çocuk,ödül olarak kullanılan dondurma,pasta,muhallebi,meyve suyu gibi yiyecek ve içeceklerden çok uzun süre mahrum bırakılmamalıdır.Eğer çocuğunuz övgü sözlerinden yeterince etkilenmiyorsa ya da etkinlik ödüllerini anlayabilecek düzeyde değilse,yiyecekleri ödül olarak kullanmayı düşünebilirsiniz.Bazı çocuklar,yiyecek ödülünü elde etmek için anne ve babalarının sözlerini kolaylıkla dinlemeye hazırdırlar. Yiyecekleri ödül olarak kullanırken aşağıdaki ilkeleri göz önünde bulundurmanız ödülün etkili olmasını sağlayacaktır.
Yiyecek ödülü sistemini,sizi amacına ulaştıran bir araç olarak görünüz.Yiyecekleri çocuğunuzun yeni beceriler edinmesi için etkili olarak kullanmalısınız.Yiyecek ödülü verirken,bunun yanı sıra mutlaka sözel övgüyede yer veriniz.Giderek yiyecek ödüllerini seyrekleştiriniz.
Ödül olarak çocuğunuzun sevdiği en yararlı yiyeceği kullanınız.Eğer çocuğunuz kuru üzüm seviyorsa,şeker yerine kuru üzüm veriniz.
Ödül olarak etkili olabilecek en az miktarı tercih ediniz.Örneğin;ödül olarak çikolata verecekseniz,küçük çikolata parçaları kullanınız.
NESNE VE OYUNCAK
Nesne ve oyuncağın ödül olarak kullanılması,çocuğunuzun özelliklerine göre sevdiği oyuncaklardan veya nesnelerden istenilen birinin istenilen davranışın kazanılması sonunda ona ödül olarak verilmesidir.Çocuğunuzla çalışırken en sevdiği oyuncağı görebileceği bir yere koyup,isteklerinizi yerine getirdikten sonar oyuncakla oynayabileceğini söyleyebilirsiniz.Otustik çocukların büyük yaş grubunda olanlarla öğretim yapılırken,oyuncağı önceden göstermenize gerek olmaksızın yalnızca sözel olarak belirtmek yeterli olmaktadır.Nesne ve oyuncak ödülünü kullanırken bunun yenı sıra övgüyede yer vermeyi unutmayınız.Çocuğunuz kendisinden istenilenleri yerine getirmeye başlayınca nesne ve oyuncak ödülü kullanımını giderek azaltınız.
Aşağıdaa yer alan tabloda,bahsettiğimiz ödüllerin listesi yer almaktadır.Bu ödüllerin tümü çocuğunuz için uygun olmayabilir.Bunların içerisinden çocuğunuz için seçtiğiniz uygun ödülle beceri öğretimine başlayabilirsiniz.
BECERİ ÖĞRETİMİNDE KULLANILACAK ÖDÜL LİSTESİ
Sözel övgü
Aferin
Çok güzel
Harika
Ne güzel yaptın!
İyi gidiyorsun
Fiziksel temas
Sarılma
Kucağa alma
Öpme
Okşama
Yiyecek ve içecek
Pasta
Sandaviç
Kraker
Şeker
Kek
Çikolata
Dondurma
Meyve
Fındık ezmesi
Patetes cipsi
Çiklet
Süt
Kola
Gazoz
Meyve suyu
Çay
Çerez
Nesne ve Oyuncak
Renkli kalemler
Silgiler
Bilgisayar CD?leri
Teyp kasetleri
Oyuncaklar
Oyun kartları
Renkli kitaplar
Takılar
Giysiler
Hayvan fotoğrafları
Posterler
Oyun ve Etkinlik
Babayla top oynama
Kamyonlarla oynama
Bebeklerle oynama
Oyun hamuru yada kille oynama
Arabalarla oynama
Suyla ve kumla oynama
Bisiklete binme
Arkadaşları ile oynama
Hayvanlarla oynama
Anneyle evcilik oynama
Salıncağa binme
Saklambaç oynama
Kaydıraktan kayma
Körebe oynama
Uçurtma uçurma
Resimli kartlarla eşleştirme oyunu oynama
T.V.izleme
Alışveriş yapma
Pikniğe gitme
Evi temizleme
Resim yapma ve boyama
Yemek masası hazırlama
Müzik dinleme
Masal dinleme
Kendisine kitap okunması
Oyun parkına gitme
Sinemaya gitme
Babasına yardım etme
Arkadaşına gitme
Araba yıkama
DAVRANIŞ DEĞİŞTİRMEDE UNUTULMAMASI GEREKENLER
A. Değiştirilmek istenen davranışların listesinin yapılarak öncelikli olanlardan bir tanesinin seçilmesi (Günlük yaşamda aileyi veya çocuğu zorlayan en olumsuz davranışın ne olduğuna karar verilmesi.)
B. Kazandırılmak istenen olumlu davranışın seçilmesi (çocuğun yapabileceği ve hoşuna gidebilecek davranışın ne olduğuna karar verilmesi.)
C. Her davranışa karşılık gelecek pekiştireç ödül ve cezanın önceden belirlenmesi ve belirlenen pekiştireç ödül ve cezanın titizlikle uygulanması.
D. Yetişkinlerin davranışlarında KARARLI ve TUTARLI olmalarına dikkat edilmelidir.(Her seferinde aynı davranışına aynı tepki verilmelidir.)
E. Yetişkinler yapabilecekleri hedef davranışları seçmeli,uygulayabilecekleri yöntemlere (ödül-ceza ) karar vermelidirler.
Yani; çocuğa bir sey öğretmeye öncelikle yetişkin hazır olmalıdır.Ardından çocuğun hazır olduğu davranışlara geçilmelidir.
ÖFKE NÖBETLERİ VE SALDIRGANLIK
Otistik cocukların öfke nöbetleri ve saldırgsan davranışları,genellikle istedikleri bir şey yapılmadığında,kafalarındaki düzen bozuldugunda, kendilerini baskı altında hissettiklerinde,bazende nedeni yetişkinlerin bilmediği ya da anlamadığı zamanlarda ortaya çıkabilmektedir.Öfke nöbetleri ve saldırganlığın otistik çocukların çevrelerinde olup biteni anlayamamalarından dolayı yaşadıkları gerilimin bir sonucu olduğuna da inanılmaktadır.Böylesi bir gerilimin çocukların ilişkilerini bozması,çevresindekileri çaresiz bırakması hatta korkutması da kaçınılmazdır.Ayrıca bu davranışlar otistik çocuğun öğrenme yaşantılarını da olumsuz etkileyecektir.
NE YAPMALI ?
1.Öfke nöbetine sebep olan etmenler varsa bulunmalı ve mümkünse ortadan kaldırılmalıdır.
2.Çocuğun davranışları karşısındakileri asla KORKUTMAMALIDIR.
3.Çocuğun bunu başkalarına zarar vermek için yapmadığı,bunun KENDİNİ İFADE ETME biçimlerinden biri olduğu düşünülmelidir.
4.Çocuğa kendini ifade edecek doğru kanallar öğretilmelidir.(Konuşmayan bir çocuğa,istek ve ihtiyaçlarının resimlerinin olduğu bir defter hazırlanması gibi)
5.Öfke nöbeti bitince,2-3 saniye sezsiz kaldıktan sonra çocuğun bu davranışı dikkate alınmalı ve övülmelidir.(Aferin ,şimdi sakin oturuyorsun.)Yani çocuk öfke nöbeti yaşadığı için cezalandırılmamalı,öfke nöbeti bitince sakinleştiği için ödüllendirilmelidir.
ÖFKE NÖBETİ SIRASINDA ÇOCUK KENDİNEVE ÇEVRESİNE ZARAR VERİYOR İSE:
1.Mümkünse çocuk yalıtılmış bir ortama alınmalıdır.(Etrafta sivri,kesici bir şeylerin olmadığı.)
2.Çocuk, yetişkin tarafından kucağa alınmalıdır. Sırtı yetişkinin göğsüne gelecek, kafası yetişkinin çenesinin 10 cm. Altında kalacak (eğer çocuk kafa atarsa,yetişkinin çenesine veya kafasına zarar vermesin) şekilde, bacakları yetişkinin bacaklarının arasında kalacak şekilde,sımsıkı tutulmalı,sıkıca sarmakyoluyla kontrol etmelidir. Öfke nöbeti ve saldırganlık geçinceye dek,çocuğun enerjisi bitip sakinleşinceye kadar. Tutmaya devam edilmelidir. Bu arada unutulmaması gereken,yetişkinin çocuğa sözel müdahalede bulunmayıp sakin tutmunu sürdürmesidir.
Hazırlayan:
HEDİYE KARACA
Bir davranışta bulunan , o davranışta bulunduktan sonra karşılaşacağı,hoşa gitmeyen bir sonuç yada cezadır.Cezalandırma yöntemi,davranışı durdurmaya yada azaltmaya yönelik kullanılması,ruhsal bakımdan çocuğunuza zarar vermez.Onun davranışının düzeltilmesi için çoğu zaman buna gerek vardır.Bununla birlikte sert cezalar verilmesi,çocuğun benliğini hasa-ra uğratabilir ve ruhsal bakımından zararlı olabilir.Sert biçimde cezalandırılan çocuklar aşırı derecede içe kapanıp duruma gelebilirler,başkalarına karşı saldırgan bir tuttum içine girebilir-ler.Çocukların sert disiplin yöntemleri uygulayan anne babaların içlerinde ağır bir şuçluluk yükü taşıdıkları sık görülen bir şeydir.(Clark,Lynn.1996,s.65)
CEZANIN ETKİLİ OLMASI İÇİN AKILDA
TUTULACAK BAŞLICA NOKTALAR
Bir kez cezalandırılan davranış.her zaman her zaman cezalandırılmalıdır
Ceza istenmeyen davranışın hemen ardından verilmelidir.
Cezalandırılan davranış hiç bir zaman ödüllendirilmemelidir.
Çocuklar çok şiddetli ve çok sık cezalandırılmamalıdır.
Fiziksel cezalar vermekten kaçınılmalıdır.
CEZA SALDIRGANLIĞI ARTTIRIR
Güce dayalı cezanın çocuklarda saldıganlığa neden olduğu kanıtlanmıştır.Saldır-gan davranış cezalandırılır;ceza dahada saldırgan bir davranışa neden olur;daha saldırgan bir davranış daha da sert bir ceza gerektirir;daha???..Bu böyle bir kısır döngü halinde gider.
Ceza,çocuklardaki saldırganlığı artırdığı gibi onlara model de oluşturur.Yetişkinle- rin yaptıklarını taklit ederek öğrenen çocuklar, şiddeti de böylelikle yetişkinlerden öğrenmiş olurlar.(GORDON,Thomas,1999,s.63-72)
KÖTÜ DAVRANIŞA DAVRANIŞ CEZASI
UYGULANMASI
Davranış cezası,etkili fakat hafif olan bir cezalandırma yöntemidir.buna gore,belli bir kötü davranışta bulunan çocuğa bir ceza verilir.Verilecek ceza,birtakım hakları elinden almak (hoşa giden birtakım şeylerden yoksun bırakılmak),çocuğa özellikle hoşuna gitmeyecek türden iş gördürmek şeklinde olabilir.Davranış cezasına ?Davranışın bedeli? de denir,çünkü çocuğa,istenmeyen davranışının bedeli olarak bu ceza verilmektedir (Clark,Lynn,1996,s.73).Ayrıca ceza verilirken de tutarlı davranmaya özen gösterilmelidir. Yani bir sefer cezalandırılan bir davranış başka bir sefer görmezden gelinmelidir.
Örneğin;çocuk sürekli olarak eline aldığında arabasını duvarlara fırlatıyorsa,çocuk her fırlattığında arabası elinden alınmalıdır.Yada çocuk kasıtlı olarak elinde içeceği yerlere döküyorsa ona yeniden içecek alınmamalıdır.
ÖDÜLLENDİRME
Anne ve babalar çocuklarının olmlu davranışlarını,onların hoşuna gittiğini sandıkları şeyleri söyleyerek yada yaparak ödüllendirdiklerini düşünürler.Ancak söylenilenlerin yada yapılanların gerçerten ödüllendirici olup olmadığına karar vermek için beklenen davranışların olumlu yönde artma sıklığına bakmak gerekir.Eğer sizin söylediğiniz yada yaptığınız şeyler sonucunda çocuğunuz olumlu davranışlarını daha sık yapıyorsa,o zaman siz o davrenışları gerçekten ödüllendirmişsiniz demektir.Eğer olumlu davranışlarda belirgin bir artış yoksa o zaman sandığınız kadar ödüllendirici olmadığınızı yada ödüllendirme koşullarına uygun davranmadığınızı düşünmelisiniz.
NE ZAMAN ÖDÜLLENDİRMELİSİNİZ
Bir becerinin yeni öğretilmeye başladığı zamanlarda çocuğunuzu beceriyi her tamamlayışında ödüllendiriniz.Çocuğunuzun bir beceriyi tam olarak yapmaya başladıktan sonar ödülleri seyrekleştiriniz.Çocuğunuz siz onu ödüllendirmeden yeni öğrendiği beceriyi zevkle yapmaya başladığında,siz de bu ödülleri azaltmaya başlayınız.Ancak sözel övgüleri sürekli kullanmaya devam ediniz.Arada bir övgü sözlerinin yanı sıra diğer övgülerede yer veriniz.
Çocuğunuz etkinlikte bulunmadan önce kısa ve açık bir talimat veriniz,gerekirse model olunuz.Çocuğunuz etkinliği gerçekleştirirken gerektiği kadar sözel yada fiziksel yardımda bulununuz,gerektiğinde fazla yardım etmekten kaçınınız.Yanlışlıkları yada olumsuz davranışları ödüllendirmekten kaçınınız.
Ödüllendirme çeşitli şekillerde yapılabilir.Aşağıda belli başlı ödül çeşitleri yer almaktadır:
SÖZEL ÖVGÜ
Sözel övgü en doğal ve en kolay uygulanan ödüllendirme biçimidir.Ancak sözel övgü,çok fazla kullanıldığında kanıksanabilir ve etkili bir ödül olma özelliğini yitirebilir.Anne ve baba övgü konusunda yaratıcı olmaya çalışmalıdırlar.Bu konuyla ilgili aşağıda bazı öneriler yer almaktadır.
Kullandığınız övgü sözlerini çeşitlendirin.Eğer çocuğunuza günde 20 kere ?Aferin?diyorsanız çocuğunuz için bu övgü sözünün önemi azalacaktır.
Çocuğunuza hangi davranışı için övgü sözü söylediğinizi belirtin.Çocuğunuzun hangi davranışının övgüye değer olduğunu kendisine mutlaka belirtiniz.Ayrıca ?Seni seviyorum?gibi sözleri övgü sözü olarak kullanmaktan kaçınınız.Çocuğunuzun,ne yaparsa yapsın onu seviyor olduğunuzu bilmesini sağlayınız.Olumlu davranışları yada başarıları sonucunda çocuğunuza olan sevginiz değişmez ancak,hoşnutluğunuz artar.İşte çocuğunuza söylemeniz gereken hangidavranışının sizi ne derece mutlu ettiği olmalıdır.
Övgünüzü vurgulayın.Küçük çocuklar sözleri;ses tonu,yüz ifadeleri ve jestlerle birlikte anlamlandırırlar.Dolayısıyla çocuğunuza bir övgü sözü söylerken,onu eleştirirken ya da ona talimat verirken farklı ses tonları ve yüz ifadeleri kullanıyor olmalısınız.
Diğer ödüllendirme yöntekleriyle birlikte mutlaka sözel övgüye de yer veriniz ve sözel övgünün etkili olmaması durumunda diğer ödülleri tercih ediniz.
FİZİKSEL TEMAS
Küçük çocukların çoğu öpülmekten,başının,sırtının okşanmasından,kucağa alınıp hoplatılmaktan,sarılmaktan hoşlanır.Anne,baba ve çocukları arasındaki fiziksel temas çok doğal ve iki taraf için de çok hoş bir etkinliktir.Dolayısıyla ödüllendirme sırasında sözel övgünün yanı sıra mümkün olduğunca fiziksel temasa da yer veriniz.Fakat unutulmaması gereken nokta,otistik çocuğunuz fiziksel temastan hoşlanmıyorsa diğer ödül çeşitlerini tercih etmelisiniz.
YİYECEK VE İÇECEK
Beceri öğretiminde yiyeceğin ödül olarak kullanılması oldukça hassas bir konudur.Ödül olarak yiyecek kullanımı şeker,gofret,cips gibi besin değeri düşük yiyeceklerin fazla tüketilmesine yol açmamalıdır.Bu yiyecekler çocuğun olumlu tepkilerinden sonra verilmeli,ancak normalde verildiğinden daha az miktarda olmalıdır.Ayrıca çocuk,ödül olarak kullanılan dondurma,pasta,muhallebi,meyve suyu gibi yiyecek ve içeceklerden çok uzun süre mahrum bırakılmamalıdır.Eğer çocuğunuz övgü sözlerinden yeterince etkilenmiyorsa ya da etkinlik ödüllerini anlayabilecek düzeyde değilse,yiyecekleri ödül olarak kullanmayı düşünebilirsiniz.Bazı çocuklar,yiyecek ödülünü elde etmek için anne ve babalarının sözlerini kolaylıkla dinlemeye hazırdırlar. Yiyecekleri ödül olarak kullanırken aşağıdaki ilkeleri göz önünde bulundurmanız ödülün etkili olmasını sağlayacaktır.
Yiyecek ödülü sistemini,sizi amacına ulaştıran bir araç olarak görünüz.Yiyecekleri çocuğunuzun yeni beceriler edinmesi için etkili olarak kullanmalısınız.Yiyecek ödülü verirken,bunun yanı sıra mutlaka sözel övgüyede yer veriniz.Giderek yiyecek ödüllerini seyrekleştiriniz.
Ödül olarak çocuğunuzun sevdiği en yararlı yiyeceği kullanınız.Eğer çocuğunuz kuru üzüm seviyorsa,şeker yerine kuru üzüm veriniz.
Ödül olarak etkili olabilecek en az miktarı tercih ediniz.Örneğin;ödül olarak çikolata verecekseniz,küçük çikolata parçaları kullanınız.
NESNE VE OYUNCAK
Nesne ve oyuncağın ödül olarak kullanılması,çocuğunuzun özelliklerine göre sevdiği oyuncaklardan veya nesnelerden istenilen birinin istenilen davranışın kazanılması sonunda ona ödül olarak verilmesidir.Çocuğunuzla çalışırken en sevdiği oyuncağı görebileceği bir yere koyup,isteklerinizi yerine getirdikten sonar oyuncakla oynayabileceğini söyleyebilirsiniz.Otustik çocukların büyük yaş grubunda olanlarla öğretim yapılırken,oyuncağı önceden göstermenize gerek olmaksızın yalnızca sözel olarak belirtmek yeterli olmaktadır.Nesne ve oyuncak ödülünü kullanırken bunun yenı sıra övgüyede yer vermeyi unutmayınız.Çocuğunuz kendisinden istenilenleri yerine getirmeye başlayınca nesne ve oyuncak ödülü kullanımını giderek azaltınız.
Aşağıdaa yer alan tabloda,bahsettiğimiz ödüllerin listesi yer almaktadır.Bu ödüllerin tümü çocuğunuz için uygun olmayabilir.Bunların içerisinden çocuğunuz için seçtiğiniz uygun ödülle beceri öğretimine başlayabilirsiniz.
BECERİ ÖĞRETİMİNDE KULLANILACAK ÖDÜL LİSTESİ
Sözel övgü
Aferin
Çok güzel
Harika
Ne güzel yaptın!
İyi gidiyorsun
Fiziksel temas
Sarılma
Kucağa alma
Öpme
Okşama
Yiyecek ve içecek
Pasta
Sandaviç
Kraker
Şeker
Kek
Çikolata
Dondurma
Meyve
Fındık ezmesi
Patetes cipsi
Çiklet
Süt
Kola
Gazoz
Meyve suyu
Çay
Çerez
Nesne ve Oyuncak
Renkli kalemler
Silgiler
Bilgisayar CD?leri
Teyp kasetleri
Oyuncaklar
Oyun kartları
Renkli kitaplar
Takılar
Giysiler
Hayvan fotoğrafları
Posterler
Oyun ve Etkinlik
Babayla top oynama
Kamyonlarla oynama
Bebeklerle oynama
Oyun hamuru yada kille oynama
Arabalarla oynama
Suyla ve kumla oynama
Bisiklete binme
Arkadaşları ile oynama
Hayvanlarla oynama
Anneyle evcilik oynama
Salıncağa binme
Saklambaç oynama
Kaydıraktan kayma
Körebe oynama
Uçurtma uçurma
Resimli kartlarla eşleştirme oyunu oynama
T.V.izleme
Alışveriş yapma
Pikniğe gitme
Evi temizleme
Resim yapma ve boyama
Yemek masası hazırlama
Müzik dinleme
Masal dinleme
Kendisine kitap okunması
Oyun parkına gitme
Sinemaya gitme
Babasına yardım etme
Arkadaşına gitme
Araba yıkama
DAVRANIŞ DEĞİŞTİRMEDE UNUTULMAMASI GEREKENLER
A. Değiştirilmek istenen davranışların listesinin yapılarak öncelikli olanlardan bir tanesinin seçilmesi (Günlük yaşamda aileyi veya çocuğu zorlayan en olumsuz davranışın ne olduğuna karar verilmesi.)
B. Kazandırılmak istenen olumlu davranışın seçilmesi (çocuğun yapabileceği ve hoşuna gidebilecek davranışın ne olduğuna karar verilmesi.)
C. Her davranışa karşılık gelecek pekiştireç ödül ve cezanın önceden belirlenmesi ve belirlenen pekiştireç ödül ve cezanın titizlikle uygulanması.
D. Yetişkinlerin davranışlarında KARARLI ve TUTARLI olmalarına dikkat edilmelidir.(Her seferinde aynı davranışına aynı tepki verilmelidir.)
E. Yetişkinler yapabilecekleri hedef davranışları seçmeli,uygulayabilecekleri yöntemlere (ödül-ceza ) karar vermelidirler.
Yani; çocuğa bir sey öğretmeye öncelikle yetişkin hazır olmalıdır.Ardından çocuğun hazır olduğu davranışlara geçilmelidir.
ÖFKE NÖBETLERİ VE SALDIRGANLIK
Otistik cocukların öfke nöbetleri ve saldırgsan davranışları,genellikle istedikleri bir şey yapılmadığında,kafalarındaki düzen bozuldugunda, kendilerini baskı altında hissettiklerinde,bazende nedeni yetişkinlerin bilmediği ya da anlamadığı zamanlarda ortaya çıkabilmektedir.Öfke nöbetleri ve saldırganlığın otistik çocukların çevrelerinde olup biteni anlayamamalarından dolayı yaşadıkları gerilimin bir sonucu olduğuna da inanılmaktadır.Böylesi bir gerilimin çocukların ilişkilerini bozması,çevresindekileri çaresiz bırakması hatta korkutması da kaçınılmazdır.Ayrıca bu davranışlar otistik çocuğun öğrenme yaşantılarını da olumsuz etkileyecektir.
NE YAPMALI ?
1.Öfke nöbetine sebep olan etmenler varsa bulunmalı ve mümkünse ortadan kaldırılmalıdır.
2.Çocuğun davranışları karşısındakileri asla KORKUTMAMALIDIR.
3.Çocuğun bunu başkalarına zarar vermek için yapmadığı,bunun KENDİNİ İFADE ETME biçimlerinden biri olduğu düşünülmelidir.
4.Çocuğa kendini ifade edecek doğru kanallar öğretilmelidir.(Konuşmayan bir çocuğa,istek ve ihtiyaçlarının resimlerinin olduğu bir defter hazırlanması gibi)
5.Öfke nöbeti bitince,2-3 saniye sezsiz kaldıktan sonra çocuğun bu davranışı dikkate alınmalı ve övülmelidir.(Aferin ,şimdi sakin oturuyorsun.)Yani çocuk öfke nöbeti yaşadığı için cezalandırılmamalı,öfke nöbeti bitince sakinleştiği için ödüllendirilmelidir.
ÖFKE NÖBETİ SIRASINDA ÇOCUK KENDİNEVE ÇEVRESİNE ZARAR VERİYOR İSE:
1.Mümkünse çocuk yalıtılmış bir ortama alınmalıdır.(Etrafta sivri,kesici bir şeylerin olmadığı.)
2.Çocuk, yetişkin tarafından kucağa alınmalıdır. Sırtı yetişkinin göğsüne gelecek, kafası yetişkinin çenesinin 10 cm. Altında kalacak (eğer çocuk kafa atarsa,yetişkinin çenesine veya kafasına zarar vermesin) şekilde, bacakları yetişkinin bacaklarının arasında kalacak şekilde,sımsıkı tutulmalı,sıkıca sarmakyoluyla kontrol etmelidir. Öfke nöbeti ve saldırganlık geçinceye dek,çocuğun enerjisi bitip sakinleşinceye kadar. Tutmaya devam edilmelidir. Bu arada unutulmaması gereken,yetişkinin çocuğa sözel müdahalede bulunmayıp sakin tutmunu sürdürmesidir.
Hazırlayan:
HEDİYE KARACA
)