Bazen yetişkinler kendi kayıplarından dolayı çok fazla üzgün olduklarından, çocukların da acı çektiğinin farkına varamayabilirler. Oysa çocuklar da çok erken yaşlardan itibaren yas tutarlar, ancak çocukların yas tutma biçimi yetişkinlerden farklı olur. Onlar da aynı kayıp duygusunu hissederler ve bu kayıp duygusunun neden olduğu üzüntüyü çeşitli biçimlerde ifade ederler.
Bu dönemlerde genellikle ihtiyaçları artar ve daha talepkar olurlar. Neler olup bittiğini anlamaya çalışırlar. Çoğunlukla duygularını ifade edebilecek kelimeleri bilmezler ve dolayısıyla da duygularını, davranışları veya oyun ile gösterirler. Örneğin, yas tutan çocuklar bazen hiçbir şey yokmuş gibi davranabilir, gece kabusları görebilir, duygularını ifade etme yolu olarak daha çok oyunla vakit geçirebilir veya aşırı huzursuz ve sıkıntılı olabilirler. Bir gün iyi gibi gözüküp, bir gün kötü görünebilirler ya da davranış ve duyguları gün içinde değişkenlik gösterebilir.
Ölüm sonucu yas reaksiyonu ise yaşlara göre farklılık gösterir.
5-6 yaş öncesi ölümün ne olduğunu kavrayacak kapasite gelişmediğinden, giden kişinin bir daha dönmeyeceğini kavrayamazlar, uyku ile ölümü benzer şekilde algılarlar, bundan dolayı da duyulan acı çok fazla olmayabilir. Konu açıklandığında anlamış gibi davransalar da bir süre sonra ölen kişinin ne zaman geleceğini sorabilirler, veya terk edildiklerini düşünerek ölen kişiye küs olma davranışı sergileyip, hiç onun hakkında konuşmak istemeyebilirler.
Okul çağı çocuklarında ölüm kavramı gelişmiştir, giden kişinin bir daha dönmeyeceğini bilirler, ancak yine de durumun ciddiyetini anlayacak olgunluğa erişmemişlerdir. Bu çocuklarda ise okula gitmek istememe, kalan yakınlarına aşırı bağlanma ve ayrılmak istememe, onları kaybetme korkusu gelişebilir. Bazıları da evdeki üzgün ortamdan korunmak için okula isteyerek gidip, arkadaşları ile vakit geçirmeyi artırıp, derslere aşırı düşkünlük davranışı sergileyebilirler.
Ergenlerde ise yas yine hem erişkinden hem çocuktan çok farklı yaşanır. Kimlik ve kişilik geliştirme çabaları içinde olan bu yaş çocukları hayata çok bağlı olup, yaşamın anlamını sık sorgulamaktadır. Aşırı depresif davranışlar, içe kapanma, arkadaş ilişkilerinden çekilme gözlenebilir. Yine savunma reaksiyonu olarak eğlencelere gidebilir, yas ortamına uğramayabilir, veya çok üzülmüyormuş gibi görünebilirler.
Çocuklar ne zaman yas tutar?
Anne-baba ya da büyükanne-baba gibi bir yakınları vefat ettiğinde ya da ayrıldığında
Evcil hayvan öldüğünde ya da kaybolduğunda
Hasta olduklarında ya da hastaneye yattıklarında
Yaralandıklarında veya suiistimal edildiklerinde
Tanımadıkları yabancı bir yere taşındıklarında
Anne-babadan uzun süre ayrı kaldıklarında
Okul veya arkadaşlarından ayrıldıklarında
Aile dağıldığında
Çocuklar yas duygularını şu biçimlerde gösterebilirler:
Baş ağrısı ya da karın ağrısı gibi fiziksel şikayetler
Uyku sorunları veya kabuslar
Yeme sorunları (çok fazla ya da çok az yeme)
Başkalarına karşı saygısız veya kötü davranma
Yalnız kalmaktan korkma
Anne-babaya ya da başka bir yakınına yapışma, yanından ayrılmak istememe
Kolay öfkelenme
Öfke nöbetleri
Kendini suçlama
Neler yapabilirsiniz?
Çocuğa yaşına ve düzeyine uygun net ve doğru bilgi verin
Çocukları mektup, öykü, şiir yazmaya ya da resim yapma gibi yollarla duygularını göstermeye teşvik edin
Kendi duygularınızı anlatın, paylaşın
Sizin de üzgün olduğunuzu görürlerse kendi duygularının normal olduğunu düşünürler
Konuşmalarına, soru sormalarına ve endişelerini paylaşmalarına izin verin. Bu karmaşık ve korku verici duygularının hafiflemesine yardımcı olur.
Ölümün fiziksel boyutunu anlayacakları bir dilde anlatın
Aile rutinlerini ve alışık oldukları şeyleri elinizden geldiğince devam ettirin. Çok fazla değişiklik olması çocuğun stresini artırır.
Cenazeye ve diğer aile törenlerine katılmalarına izin verin.
Siz de çok fazla üzüntülüyseniz ve sorularına cevap veremiyorsanız, bunu yapabilecek bir başkasının bulunmasını sağlayın.
Çocuklar kontrole sahip, kendilerini koruyacak ve yanlarında olacak birinin varlığına ihtiyaç duyarlar.
Çocuğunuzdan size destek vermesi için medet ummayın. Sizin çocuğunuza destek olmanız gerekli.
Üzgün olmasının doğal olduğunu ve bu duyguların geçeceğini bilmesini sağlayın.
Çocuklar sormasalar da neler olduğunu bilme ihtiyacı duyarlar, onlara anlayabilecekleri şekilde olayları anlatın.
Dr. Ayten Erdogan
Memorial Hastanesi
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
Bu dönemlerde genellikle ihtiyaçları artar ve daha talepkar olurlar. Neler olup bittiğini anlamaya çalışırlar. Çoğunlukla duygularını ifade edebilecek kelimeleri bilmezler ve dolayısıyla da duygularını, davranışları veya oyun ile gösterirler. Örneğin, yas tutan çocuklar bazen hiçbir şey yokmuş gibi davranabilir, gece kabusları görebilir, duygularını ifade etme yolu olarak daha çok oyunla vakit geçirebilir veya aşırı huzursuz ve sıkıntılı olabilirler. Bir gün iyi gibi gözüküp, bir gün kötü görünebilirler ya da davranış ve duyguları gün içinde değişkenlik gösterebilir.
Ölüm sonucu yas reaksiyonu ise yaşlara göre farklılık gösterir.
5-6 yaş öncesi ölümün ne olduğunu kavrayacak kapasite gelişmediğinden, giden kişinin bir daha dönmeyeceğini kavrayamazlar, uyku ile ölümü benzer şekilde algılarlar, bundan dolayı da duyulan acı çok fazla olmayabilir. Konu açıklandığında anlamış gibi davransalar da bir süre sonra ölen kişinin ne zaman geleceğini sorabilirler, veya terk edildiklerini düşünerek ölen kişiye küs olma davranışı sergileyip, hiç onun hakkında konuşmak istemeyebilirler.
Okul çağı çocuklarında ölüm kavramı gelişmiştir, giden kişinin bir daha dönmeyeceğini bilirler, ancak yine de durumun ciddiyetini anlayacak olgunluğa erişmemişlerdir. Bu çocuklarda ise okula gitmek istememe, kalan yakınlarına aşırı bağlanma ve ayrılmak istememe, onları kaybetme korkusu gelişebilir. Bazıları da evdeki üzgün ortamdan korunmak için okula isteyerek gidip, arkadaşları ile vakit geçirmeyi artırıp, derslere aşırı düşkünlük davranışı sergileyebilirler.
Ergenlerde ise yas yine hem erişkinden hem çocuktan çok farklı yaşanır. Kimlik ve kişilik geliştirme çabaları içinde olan bu yaş çocukları hayata çok bağlı olup, yaşamın anlamını sık sorgulamaktadır. Aşırı depresif davranışlar, içe kapanma, arkadaş ilişkilerinden çekilme gözlenebilir. Yine savunma reaksiyonu olarak eğlencelere gidebilir, yas ortamına uğramayabilir, veya çok üzülmüyormuş gibi görünebilirler.
Çocuklar ne zaman yas tutar?
Anne-baba ya da büyükanne-baba gibi bir yakınları vefat ettiğinde ya da ayrıldığında
Evcil hayvan öldüğünde ya da kaybolduğunda
Hasta olduklarında ya da hastaneye yattıklarında
Yaralandıklarında veya suiistimal edildiklerinde
Tanımadıkları yabancı bir yere taşındıklarında
Anne-babadan uzun süre ayrı kaldıklarında
Okul veya arkadaşlarından ayrıldıklarında
Aile dağıldığında
Çocuklar yas duygularını şu biçimlerde gösterebilirler:
Baş ağrısı ya da karın ağrısı gibi fiziksel şikayetler
Uyku sorunları veya kabuslar
Yeme sorunları (çok fazla ya da çok az yeme)
Başkalarına karşı saygısız veya kötü davranma
Yalnız kalmaktan korkma
Anne-babaya ya da başka bir yakınına yapışma, yanından ayrılmak istememe
Kolay öfkelenme
Öfke nöbetleri
Kendini suçlama
Neler yapabilirsiniz?
Çocuğa yaşına ve düzeyine uygun net ve doğru bilgi verin
Çocukları mektup, öykü, şiir yazmaya ya da resim yapma gibi yollarla duygularını göstermeye teşvik edin
Kendi duygularınızı anlatın, paylaşın
Sizin de üzgün olduğunuzu görürlerse kendi duygularının normal olduğunu düşünürler
Konuşmalarına, soru sormalarına ve endişelerini paylaşmalarına izin verin. Bu karmaşık ve korku verici duygularının hafiflemesine yardımcı olur.
Ölümün fiziksel boyutunu anlayacakları bir dilde anlatın
Aile rutinlerini ve alışık oldukları şeyleri elinizden geldiğince devam ettirin. Çok fazla değişiklik olması çocuğun stresini artırır.
Cenazeye ve diğer aile törenlerine katılmalarına izin verin.
Siz de çok fazla üzüntülüyseniz ve sorularına cevap veremiyorsanız, bunu yapabilecek bir başkasının bulunmasını sağlayın.
Çocuklar kontrole sahip, kendilerini koruyacak ve yanlarında olacak birinin varlığına ihtiyaç duyarlar.
Çocuğunuzdan size destek vermesi için medet ummayın. Sizin çocuğunuza destek olmanız gerekli.
Üzgün olmasının doğal olduğunu ve bu duyguların geçeceğini bilmesini sağlayın.
Çocuklar sormasalar da neler olduğunu bilme ihtiyacı duyarlar, onlara anlayabilecekleri şekilde olayları anlatın.
Dr. Ayten Erdogan
Memorial Hastanesi
Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
