TİK BOZUKLUKLARI
GİRİŞ:
Tanım:İstemsiz, birden ortaya çıkan,hızlı,yineleyici,ritmik olmayan,basmakalıp bir motor hareket yada ses çıkarmadır.
Erkeklerde 1,5-3 kat daha sıktır.Çocuklarda yapılan bazı araştırmalar erkek çocukların %1-%13 ün de,kız çocukların %11 in de tik veya tik benzeri davranışların yaşamlarının bir döneminde görüldüğünü göstermiştir.Tiklerin başlangıç yaşı en sık 7-11 yaş arası olduğu belirlenmiştir.
İlk oluşan tik genellikle göz kırpmadır. Onu izleyerek kol ve bacakta yerleşik tikler ,daha nadiren de sese dayalı tikler başlangıç tikleri olmaktadır.
Bir çocukta birden fazla tik görülebilir.Biri bitip diğeri başlayabilir.Yoğunluk ve şiddetleri çocuğa göre veya gün içinde değişkendir.Bazı zamanlar tamamen kaybolup,bazen de yoğun şekilde ortaya çıkabilirler.Çocuklar tiklerini geçici bir süre istemli olarak engelleyebilirler.Bu yüzden başaklarının yanında görülmeyebilir.
Tiklerin gerçekleşmesi ile geçici bir rahatlama elde edilir.
Tikler 1 aydan önce geçerse “geçici tik” 1 yıldan fazla sürerse “kronik tik” diye adlandırılır.
Arttığı Durumlar
1. Stres,
2. Yorgunluk,
3. Heyecan,
4. Bitkin düşmek,
5. Can sıkıntısı hissetmek,
6. Kişi için önemli bir olaya katılmak,
7. Başkalarının yanında aktif bir eylemde bulunmak(söz almak,bir toplantıya katılmak),
8. Kaygı düzeyinin arttığı hallerde tiklerde artış, görülmektedir.
Tiklerin Oluşma Nedenleri
Gelip geçici tiklerin oluşmasında daha çok çevresel etkenler ve stres suçlanırken,kronik motor tik ve tourtte sendromunun etyolojisinde genetik,nörobiyolojik-nörokimyasal ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir.
Genetik Faktörler
Aile ve ikiz çalışmaları bir geçişi,ailesel yatkınlığı düşündürmektedir. Genetik nedenlerin yüzde 60-80 arasında olduğu da araştırmalarda ortaya çıkmıştır.
Nörobiyolojik-Nörokimyasal Faktörler
Tourtte sendromu ve onunla bağlantılı hastalıklarda beynin belli bir bölgesindeki bozukluklar suçlanmaktadır.Yapılan çeşitli çalışmalar sonucu tik bozukluklarında beyinde salgılanan maddelerden dopamin başta olmak üzere noradrenalin ve seratonin sistem bozukluklarını gösteren bulgular elde edilmiştir.
Psikolojik Faktörler
Yapılan çalışmalar,klinik izlemler tiklerin stres yaratan çeşitli durumlardan sonra açığa çıkabildiğini göstermiştir.Aile ve çevre tarafından tikler için yapılan uyarılar ve cezalandırmalar tiklerde artışa neden olabilmektedir.Irk ve sosyo-ekonomik durumuyla tik bozukluğu arasında ilişki saptanmamıştır.
TİK ÇEŞİTLERİ
1)Basit Hareket Tikleri(1-2 saniyeden kısa):
Bazı kas gruplarının hızlı,belli bir anlam içermeyen ve tekrarlayıcı bir şekilde kasılması durumudur.
Göz kırpma,burnunu kıvırma,dudak yalama,yüz buruşturma,ani kafa atımları,omuz silkme,parmakları ile oynama veya tıklatma,ayaklarını sallama,vurma,sekme,ayak bileğinden gelme.
2)Karmaşık Hareket Tikleri(Daha karmaşık anlamlı ve uzun süreli)
Basit şekle göre daha yavaş daha amaçlı ibi görünen ve daha çok kas grubunu içine alan tiklerdir.
El veya yüzün anlamlı hareketleri veya yavaş bir baş hareketi,şaşırmış ya da anlamamış gibi bakmak,eşyalara veya insanlara dokunma,parmakları ile sayı sayar gibi yapma,bir ileri iki geri adımlama,çömelme,eğilme ve bükülme hareketleri.
3)Basit Ses Tikleri
Hece şeklinde olmayan sesler çıkarmaktır.
Öksürme,burun çekme,boğaz temizleme,ıslık çalma,hayvan ve kuş sesleri çıkarma.
4)Karmaşık Ses Tikleri
Daha anlaşılabilir,hecelere dayanan sözcükler,cümleleri tekrarlamak şeklindedir.
Heceler veya kelimeler söyleme,koprolali(küfür etme),ekolali(aynısını söyleme),palilali(son harf veya hecenin tekrarı)
Tourette bozukluğu:
Zaman içinde artma ve azalmalar gösteren,çoğul motor ve vokal tiklerle karakterize kronik bir hastalıktır.Genellikle tikler sayılamayacak kadar sıktır.Görülme oranı %0,05-%1 olarak bulunmuştur.
Bozukluğun bulunduğu kişilerin yaklaşık olarak üçte birinin, Tourette hastası akrabaları varken, başka bir üçte birlik bölümünün de ailelerinde hafif tik bozuklukları bulunmaktadır.
Dışarıdan peşpeşe yapılan garip hareketler ve sesler olarak algılandığından rahatsız edici olurlar.Çocuk bir yandan okulda ve evde yapmaması için uyarılırken,bir yandan da niçin yaptığına ilişkin sorulara yanıt vermek zorunda kalır.Ayrıca dikkat eksikliği,hiperaktivite bozukluğu bu sorunla sıkça birlikte olur.Belirtileri zaman içinde azalıp çoğalabilir.Tiklerin bir kısmı kaybolup,yerine yenileri oluşabilir.Ergenlik başında tikler en yoğun dönemindedir.Ergenlik sonrası bir iyileşme görülebilir.Ama bazen yaşam boyu süren ,yaşamı ilişkileri etkileyen bir sorun haline de gelebilir.
Tiklere,düşünce takıntıları,karşısındakinin söylediği veya yaptığını aynen tekrarlama,sebepsiz küfür etme ya da saldırganlık davranışlarının eşlik ettiği bir hastalıktır.
Aileye Öneriler
1. Tik benzeri tekrarlayıcı hareketler görüldüğünde sıklığını,şiddetini arttırıcı ya da azaltıcı etkenler olup olmadığını,birlikte başka fiziksel belirti bulunup bulunmadığını gözleyin ve çocuk hekiminize danışın.
2. Söz konusu fiziksel hastalık değilse bir çocuk ruh sağlığı çalışanından randevu alın.
3. Bu arada çocuğunuzun bu hareketleri istemli olarak yapmadığını bilin,tikleri için onu uyarmayın.
4. Uyarmanız çocuğunuzun stresini arttıracağından tiklerini de şiddetlendirebilirsiniz.
5. Uyarmanız çocuğunuzla aranızı gerginleştirecek,kendine güvenini azaltacaktır.
6. Basit tikler bu tutumlara dikkat edilirse ve öğretmen desteği de sağlanırsa bir süre sonra geçebilecektir.
Öğretmen İle İşbirliği Yapmanın Önemi
Öğretmenin bilgilendirilmesi ile sınıfta çocuk için daha olumlu ve destekleyici bir çevre sağlanabilir.Öğretmen tarafından çocuğun tikleri nedeni ile sürekli azarlanması okula devam etmek istememesine,okuldan soğumasına neden olabilir.Öğretmenin bilgilendirilmesi tik davranışlarına olumlu yaklaşmasının sağlanması için çok önemlidir.Bu şekilde öğretmen çocuğun davranışlarının elinde olmadan ortaya çıktığını bilir ve çocuğa anlatır.Gerginliğini azaltarak kaygının çocuğa bulaştırılması engellenmiş olur.Gerginliğin arttığı ya da yoğun ilginin gösterildiği durumlar tespit edildiğinde gerginliğin azaltılması,destek ve ilginin çocuğun pozitif yönlerine kaydırılması gerekir.
Tedavisinde Yapılması Gerekenler
Tiklerin tedavisine başlamadan önce detaylı bir öykü alınarak tam bir tanı konur.Tiklerin sıklığı ve şiddeti değerlendirilir,eşlik eden diğer psikiyatrik sorunlar ayırt edilir.Tiklerin stres dönemlerinde arttığı bilindiği için,tedavide ilk yapılması gereken,bu stres etkenlerinin neler olduğunun ortaya konması,ortadan kaldırılması veya çocuğun kaygıyla başa çıkma becerisinin arttırılmasıdır.(stres yönetimi)Basit tiklerin tedavisinde bazen bu kadarı bile yeterli olabilir.
İlaçla ve davranış tedavileri ile yüzde 70-80 oranında başarı sağlanabilmektedir.
Karmaşık tiklerin varlığında ve çocuğun yaşam kalitesinin bozulduğu noktada ilaç tedavileri,davranışçı tedaviler,ailenin çocuğa olumlu tutumlar sergilemesini hedefleyen aile eğitimi de diğer yaygın tedavi yöntemleridir.Ayrıca transkraniyal manyetik uyarım,bazı beyin bölgelerine odaklı cerrahi operasyonlar da son yıllarda üzerinde durulan alternatif tedavi yöntemleri olarak önem kazanmaktadır.
GİRİŞ:
Tanım:İstemsiz, birden ortaya çıkan,hızlı,yineleyici,ritmik olmayan,basmakalıp bir motor hareket yada ses çıkarmadır.
Erkeklerde 1,5-3 kat daha sıktır.Çocuklarda yapılan bazı araştırmalar erkek çocukların %1-%13 ün de,kız çocukların %11 in de tik veya tik benzeri davranışların yaşamlarının bir döneminde görüldüğünü göstermiştir.Tiklerin başlangıç yaşı en sık 7-11 yaş arası olduğu belirlenmiştir.
İlk oluşan tik genellikle göz kırpmadır. Onu izleyerek kol ve bacakta yerleşik tikler ,daha nadiren de sese dayalı tikler başlangıç tikleri olmaktadır.
Bir çocukta birden fazla tik görülebilir.Biri bitip diğeri başlayabilir.Yoğunluk ve şiddetleri çocuğa göre veya gün içinde değişkendir.Bazı zamanlar tamamen kaybolup,bazen de yoğun şekilde ortaya çıkabilirler.Çocuklar tiklerini geçici bir süre istemli olarak engelleyebilirler.Bu yüzden başaklarının yanında görülmeyebilir.
Tiklerin gerçekleşmesi ile geçici bir rahatlama elde edilir.
Tikler 1 aydan önce geçerse “geçici tik” 1 yıldan fazla sürerse “kronik tik” diye adlandırılır.
Arttığı Durumlar
1. Stres,
2. Yorgunluk,
3. Heyecan,
4. Bitkin düşmek,
5. Can sıkıntısı hissetmek,
6. Kişi için önemli bir olaya katılmak,
7. Başkalarının yanında aktif bir eylemde bulunmak(söz almak,bir toplantıya katılmak),
8. Kaygı düzeyinin arttığı hallerde tiklerde artış, görülmektedir.
Tiklerin Oluşma Nedenleri
Gelip geçici tiklerin oluşmasında daha çok çevresel etkenler ve stres suçlanırken,kronik motor tik ve tourtte sendromunun etyolojisinde genetik,nörobiyolojik-nörokimyasal ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir.
Genetik Faktörler
Aile ve ikiz çalışmaları bir geçişi,ailesel yatkınlığı düşündürmektedir. Genetik nedenlerin yüzde 60-80 arasında olduğu da araştırmalarda ortaya çıkmıştır.
Nörobiyolojik-Nörokimyasal Faktörler
Tourtte sendromu ve onunla bağlantılı hastalıklarda beynin belli bir bölgesindeki bozukluklar suçlanmaktadır.Yapılan çeşitli çalışmalar sonucu tik bozukluklarında beyinde salgılanan maddelerden dopamin başta olmak üzere noradrenalin ve seratonin sistem bozukluklarını gösteren bulgular elde edilmiştir.
Psikolojik Faktörler
Yapılan çalışmalar,klinik izlemler tiklerin stres yaratan çeşitli durumlardan sonra açığa çıkabildiğini göstermiştir.Aile ve çevre tarafından tikler için yapılan uyarılar ve cezalandırmalar tiklerde artışa neden olabilmektedir.Irk ve sosyo-ekonomik durumuyla tik bozukluğu arasında ilişki saptanmamıştır.
TİK ÇEŞİTLERİ
1)Basit Hareket Tikleri(1-2 saniyeden kısa):
Bazı kas gruplarının hızlı,belli bir anlam içermeyen ve tekrarlayıcı bir şekilde kasılması durumudur.
Göz kırpma,burnunu kıvırma,dudak yalama,yüz buruşturma,ani kafa atımları,omuz silkme,parmakları ile oynama veya tıklatma,ayaklarını sallama,vurma,sekme,ayak bileğinden gelme.
2)Karmaşık Hareket Tikleri(Daha karmaşık anlamlı ve uzun süreli)
Basit şekle göre daha yavaş daha amaçlı ibi görünen ve daha çok kas grubunu içine alan tiklerdir.
El veya yüzün anlamlı hareketleri veya yavaş bir baş hareketi,şaşırmış ya da anlamamış gibi bakmak,eşyalara veya insanlara dokunma,parmakları ile sayı sayar gibi yapma,bir ileri iki geri adımlama,çömelme,eğilme ve bükülme hareketleri.
3)Basit Ses Tikleri
Hece şeklinde olmayan sesler çıkarmaktır.
Öksürme,burun çekme,boğaz temizleme,ıslık çalma,hayvan ve kuş sesleri çıkarma.
4)Karmaşık Ses Tikleri
Daha anlaşılabilir,hecelere dayanan sözcükler,cümleleri tekrarlamak şeklindedir.
Heceler veya kelimeler söyleme,koprolali(küfür etme),ekolali(aynısını söyleme),palilali(son harf veya hecenin tekrarı)
Tourette bozukluğu:
Zaman içinde artma ve azalmalar gösteren,çoğul motor ve vokal tiklerle karakterize kronik bir hastalıktır.Genellikle tikler sayılamayacak kadar sıktır.Görülme oranı %0,05-%1 olarak bulunmuştur.
Bozukluğun bulunduğu kişilerin yaklaşık olarak üçte birinin, Tourette hastası akrabaları varken, başka bir üçte birlik bölümünün de ailelerinde hafif tik bozuklukları bulunmaktadır.
Dışarıdan peşpeşe yapılan garip hareketler ve sesler olarak algılandığından rahatsız edici olurlar.Çocuk bir yandan okulda ve evde yapmaması için uyarılırken,bir yandan da niçin yaptığına ilişkin sorulara yanıt vermek zorunda kalır.Ayrıca dikkat eksikliği,hiperaktivite bozukluğu bu sorunla sıkça birlikte olur.Belirtileri zaman içinde azalıp çoğalabilir.Tiklerin bir kısmı kaybolup,yerine yenileri oluşabilir.Ergenlik başında tikler en yoğun dönemindedir.Ergenlik sonrası bir iyileşme görülebilir.Ama bazen yaşam boyu süren ,yaşamı ilişkileri etkileyen bir sorun haline de gelebilir.
Tiklere,düşünce takıntıları,karşısındakinin söylediği veya yaptığını aynen tekrarlama,sebepsiz küfür etme ya da saldırganlık davranışlarının eşlik ettiği bir hastalıktır.
Aileye Öneriler
1. Tik benzeri tekrarlayıcı hareketler görüldüğünde sıklığını,şiddetini arttırıcı ya da azaltıcı etkenler olup olmadığını,birlikte başka fiziksel belirti bulunup bulunmadığını gözleyin ve çocuk hekiminize danışın.
2. Söz konusu fiziksel hastalık değilse bir çocuk ruh sağlığı çalışanından randevu alın.
3. Bu arada çocuğunuzun bu hareketleri istemli olarak yapmadığını bilin,tikleri için onu uyarmayın.
4. Uyarmanız çocuğunuzun stresini arttıracağından tiklerini de şiddetlendirebilirsiniz.
5. Uyarmanız çocuğunuzla aranızı gerginleştirecek,kendine güvenini azaltacaktır.
6. Basit tikler bu tutumlara dikkat edilirse ve öğretmen desteği de sağlanırsa bir süre sonra geçebilecektir.
Öğretmen İle İşbirliği Yapmanın Önemi
Öğretmenin bilgilendirilmesi ile sınıfta çocuk için daha olumlu ve destekleyici bir çevre sağlanabilir.Öğretmen tarafından çocuğun tikleri nedeni ile sürekli azarlanması okula devam etmek istememesine,okuldan soğumasına neden olabilir.Öğretmenin bilgilendirilmesi tik davranışlarına olumlu yaklaşmasının sağlanması için çok önemlidir.Bu şekilde öğretmen çocuğun davranışlarının elinde olmadan ortaya çıktığını bilir ve çocuğa anlatır.Gerginliğini azaltarak kaygının çocuğa bulaştırılması engellenmiş olur.Gerginliğin arttığı ya da yoğun ilginin gösterildiği durumlar tespit edildiğinde gerginliğin azaltılması,destek ve ilginin çocuğun pozitif yönlerine kaydırılması gerekir.
Tedavisinde Yapılması Gerekenler
Tiklerin tedavisine başlamadan önce detaylı bir öykü alınarak tam bir tanı konur.Tiklerin sıklığı ve şiddeti değerlendirilir,eşlik eden diğer psikiyatrik sorunlar ayırt edilir.Tiklerin stres dönemlerinde arttığı bilindiği için,tedavide ilk yapılması gereken,bu stres etkenlerinin neler olduğunun ortaya konması,ortadan kaldırılması veya çocuğun kaygıyla başa çıkma becerisinin arttırılmasıdır.(stres yönetimi)Basit tiklerin tedavisinde bazen bu kadarı bile yeterli olabilir.
İlaçla ve davranış tedavileri ile yüzde 70-80 oranında başarı sağlanabilmektedir.
Karmaşık tiklerin varlığında ve çocuğun yaşam kalitesinin bozulduğu noktada ilaç tedavileri,davranışçı tedaviler,ailenin çocuğa olumlu tutumlar sergilemesini hedefleyen aile eğitimi de diğer yaygın tedavi yöntemleridir.Ayrıca transkraniyal manyetik uyarım,bazı beyin bölgelerine odaklı cerrahi operasyonlar da son yıllarda üzerinde durulan alternatif tedavi yöntemleri olarak önem kazanmaktadır.
