Endokrin sistem,endokrin bezlerden meydana gelmiştir.Hormonlar etkileyecekleri yapılara kan ile veya difüzyonla taşınarak hedef dokulardaki işlevleri düzenler.Bütün metebolk işlevlerde ;büyüme ,üreme ,glikozun kandaki miktarı minarellerin ve suyun hem hücreler arası sıvıda hem de kanda belirli derişimler arasında tutulmasında hormonların büyük etkisi vardır.Ayrıca hormonlar ,hücre zarının geçirgenliğine de etki ederler.
Hormanal düzlemde ;bitkilerde ,omurgasız ve omurgalı canlılarda görülür.Hormonlar çok etkin kimyasal maddeler olup ,çok az miktarda dahi etkilerini gösterirler.Bu yüzden kanda ve idrarda çok az miktarda bulunurlar.Bir hormonun izolosyonu yapılarak ,kimyasal yapısının aydınlanması ve daha sonra yapay olarak sentezlenerek o hormonun eksikliğinden ve fazlalığından meydana gelecek hastalığın tedavisine çalışılır.
Endokrin sistem,sinir sistemi ile beraber çalışır ve bazı yönlerden ona benzer.Sinirsel ve hormonal düzenleştirme arasındaki başlıca fark hız farkıdır.örneğin;sinir sistemi,bir organda çok kısa zamanda bir etki meydana getirebildiği halde hormonların düzenleyici etkisi çok ağırdır ve uzun zaman alır.
Hormonlar yapı bakımından organik maddelerdir.Fakat protein veya yağ gibi belli bir gruba girmezler.Bazıları karışık protein,bazıları aminoasit veya steroit gibi bileşiklerden oluşmuşlardır.Hormonlar,vücudun bir yerinde salgılandıktan sonra kanla diğer taraflara taşınır ve belli yerlerde çok düşük konsantrasyonlarda etki ederek hücre faaliyetini düzenlerler.Hormonlar,çok az miktarda olmakla beraber vücudun normal çalışması için gereklidir.Bunlardan birinin az veya çok salgılanması görev bozukluklarına yol açar.Bir hormonu saf halde elde etmek oldukça güçtür.Örneğin;birkaç mg dişi domuz eşey hormonu elde etmek için iki ton domuz ovaryum ekstraktı gerekir.Hormonlar kana salgılandıktan sonra etkilerini gösterir ve sonra yavaş yavaş etkisiz hale gelerek vücuttan dışarı atılırlar.Bunların yerine devamlı olarak yenileri salgılanır.Vücut içinde hormonların salgılanması ve parçalanması enzimlerin yardımı ile olur.
Hormonal düzenleme ve bütünleştirme,ARTHROPOD,ANNELİD ve MOLLUSK gibi bazı omurgasızlarda da görülür.Bir bezin endokrin görevi,onun çıkarılması sonucu ortaya çıkan durumun incelenmesi ile veya başka bir hayvandan bir bez aşılanması ile veya kurutulmuş bezlerin yedirilmesi veya hormonun uygun miktarda enjeksiyonu ile anlaşılır.
INSANDA ENDOKRIN BEZLERI
İnsanda belli başlı endokrinbezler;hipotalamus,hipofiz,tiroid,paratiroid, pankreas,ovaryum,testis,timus,epifiz,adrenal,bağırsak ve mide bezleridir.Ayrıca bazı pankreas hücreleri salgılarını en yakın hücrelere yaparlarken(parakrin bez),testis ve yumurtalıktaki hücreler ise salgılarıyla kendi fonksiyonlarını düzenlerler(otokrin bez).Kısaca endokrin bez;kanalsız hormon salgılayan ve salgılarını kana veren bezlerdir.Ekzokrin bez;kanallı sıvı salgılayan ve salgılarını kanallarıyla vücut boşluklarına döken bezlerdir.
HORMONLAR
Yüksek yapılı canlılarda vücudun bütünlüğü sinir sistemi ve endokrin sistemin birlikte çalışmasıyla sağlanır. Endokrin sistem (iç salgı sistemi) endokrin bezlerden oluşur. Bu bezlerin salgılarına hormon denir.
Hormonlar kan yoluyla taşınarak belli hücreler ve dokular üzerinde etkili olurlar. İç salgı bezlerinde, bazı sinir hücrelerinden veya bez olmayan dokulardan salgılanabilirler.
Hormon ve enzimleri organizma dışardan almaz kendisi yapar.
Endokrin sistem sinir sistemiyle birlikte çalışır. Ancak sinir sistemi çok hızlı çalıştığı halde hormonların etkisi yavaştır fakat uzun sürelidir.
Bitkilerde Hormonal Düzenleme
Bitkilerde endokrin bez yerine salgı yapan özel hücre grupları bulunur. Bitkilerde salgılanan hormonlar şunlardır:
1- Giberellin: Gövde uzamasını ve meyve büyümesini hızlandırır. Tohumun çimlenmesini uyarır.
2- Sitokinin: Tomurcuk gelişmesini uyarır. Yaprakların geç yaşlanmasını sağlayarak yaprak dökümünü geciktirir.
3- Etilen: Yaprak dökümü ve meyve olgunlaşmasında görev yapar. Üretildiği yerde etkilidir.
4- Absisik asit: Tomurcuk uykusu denilen olayı gerçekleştirerek, tomurcukların gelişmesini geciktirir. Absisik asit azaldığında sitokinin salgısı artarak tomurcuk gelişimi başlar.
5- Oksin: Diğer hormonlarla birlikte bitkinin gelişmesini kontrol eden önemli hormonlardır. Hücre büyümesi, hücre bölünmesi ve hücrelerin farklılaşmasını uyarır. Yaprak dökümü, çicek açma ve meyve olgunlaşması olaylarını düzenler.
Oksin bitkinin gövde ve kök uçlarında salgılanır. Oksin miktarı homojen olarak dağılırsa normal bir gelişme olur. Oksin miktarı dengeli olarak dağılmazsa bitki oksinin az olduğu tarafa doğru bükülür.
Bitkilerde iki türlü hareket vardır.
1- Tropizma (Yönelim Hareketi): Bitkilerde uyarana bağlı olarak yapılan durum değiştirme hareketleridir. Tropizma hareketleri uyaranın çeşidine göre isimlendirilir. Fototropizma (uyarıcı ışık), kemotropizma (uyarıcı kimyasal madde), geotropizma (uyarıcı yer çekimi), hidrotropizma (uyarıcı su).
2- Nasti (ırganım hareketi): Bitkilerde uyartı yönüne bağlı olmayan durum değiştirme hareketleridir.
Bitkilerde durum değişikliklerinde oksin hormonu ve turgor olaylarının etkisi vardır.
Hayvanlarda Hormonal Düzenleme
Omurgasızlardan böceklerde, sinir hücrelerinin salgıladığı beyin hormonu diğer bezlerden değiştirme hormonu (ektizon) ve gençlik hormonu (jüvenil hormon) salgılatır.
Omurgalı hayvanlarda hormonlar özel kimyasal madddelerdir. Bazıları aminoasit türevi, bazıları steroid ve yağ asiti türevleridir. Bazılarıda pürin bazlarından oluşur.
Hormonlar kan ile taşınarak etki edecekleri hedef organa gider. Hedef organ hücrelerinin zarında bulunan reseptör proteinler sayesinde hücreleri etkiler ve hücre metabolizmasını düzenler.
İnsanlarda Hormonal Düzenleme
HORMONSALGILANDIĞI YER FİZYOLOJİK ETKİLERİ
Tiroksin
Tiroit bezi
Bazal metabolizmayı artırır
Parathormon
Paratiroit bezi
Kalsiyum ve fosfor metabolizmasını düzenler
Kalsitonin
Tiroit’in C hücrelerinden
Kalsiyum ve fosforu düzenler (parathormonun antigonisti)
İnsülin
Pankreasın beta hücreleri
Kasta ve diğer hücrelerde glikoz kullanımını artırır, kan şekerini azaltır, glikojen depolanmasını ve glikoz metabolizmasını artırır.
Glukagon
Pankreasın alfa hücreleri
Karaciğer glikojenini kan glikozuna çeviren mekanizmayı uyarır.
Sekretin
Onikiparmak mukozası
Pankreas sıvısının salgılanmasını uyarır.
Kolessistokinin
Onikiparmak mukozası
Safra kesesinden safranın bırakılmasını uyarır.
Epinefrin (Adrenelin)
Adrenel medulla
Simpatik sistemi destekler, karaciğer ve kas glikojeninin yıkımını uyarır.
Norepinefrin (Noradrenalin)
Adrenel medulla
Kan damarlarını daraltır.
Kortizol
Adrenel korteks
Proteinlerin karbonhidratlara dönüşümünü uyarır
Aldosteron
Adrenel korteks
Sodyum ve potasyum metabolizmasını düzenler.
Dehidroepiandrosteron
Adrenel korteks
Androjen, erkek eşeysel özelliklerinin gelişimini uyarır.
Somatotropin (Büyüme hormonu
Ön hipofiz
Kemik ve genel vücut büyümesini denetler, yağ protein ve karbonhidrat metabolizmasına etki eder.
Tirotropin (Tiroit uyarırıcı hormon = TUH = TSH)
Ön hipofiz
Tiroidin büyümesini ve tiroit hormonlarının salgılanmasını uyarır.
Adrenokortikotropin (ACTH)
Ön hipofiz
Adrenel korteksin büyümesini ve kortikal hormonun salgılanmasını uyarır.
Luteinize edici hormon (LH)
Ön hipofiz
Yumurtalıktan östrojen ve progesteronun, testislerden testestronun üretimini ve salgılanmasını denetler.
Folikül uyarıcı hormon (= FSH = FUH)
Ön hipofiz
Yumurtalıktaki graf foliküllerinin oluşumunu ve testislerde seminifer tüplerin büyümesini sağlar.
Prolaktin (=Luteotropik hormon =LTH)
Ön hipofiz
Yumurtalıktan östrojenin ve progesteronun salgılanmasının sürdürülmesine, süt bezlerinin uyarılmasına ve analık içgüdüsünün oluşmasına neden olur.
Oksitosin
Hipotalamus (arka hipofiz aracılığı ile)
Süt salgılanmasını ve rahim kaslarının uyarılmasını sağlar.
Vazopressin
Hipotalamus (arka hipofiz aracılığı ile)
Düz kasların kasılmasını uyarır, böbrek tüpleri üzerinde antidiüretik etki gösterir.
Melanosit uyarıcı hormon (= MUH =MSH)
Hipofizin ön lobu
Kromotofor içindeki pigmentlerin dağılımını sağlar.
Testesteron
Testisin intersitiyal hücreleri
Androjen, erkeklik özelliklerinin gelişmesini uyarır ve devamını sağlar
Östradiyol
Yumurtalığın folikülünü astarlayan hücreler
Östrojen, dişi özelliklerinin gelişmesini uyarır ve devamını sağlar.
Progesteron
Yumurtalığın korpus luteumu
Östraus ve menstrual siklusların düzenlenmesini (östradiyal ile birlikte) sağlar.
Prostaglandinler
Seminal vezikül
Rahim kasılmasını uyarır.
Koriyonik gonadotropin
Plasenta
Diğer hormonlarla beraber gebeliğin sürdürülmesini (korpus luteumun korunmasını) sağlar.
Plasental laktojen
Plasenta
Büyüme ve prolaktin hormonu gibi etki eder.
Relaksin
Yumurtalık ve plasenta
Pelvik ligamentinin gevşemesini sağlar
Melatonin
Epifiz
Yumurtalık işlevlerini durdurur.
Hormanal düzlemde ;bitkilerde ,omurgasız ve omurgalı canlılarda görülür.Hormonlar çok etkin kimyasal maddeler olup ,çok az miktarda dahi etkilerini gösterirler.Bu yüzden kanda ve idrarda çok az miktarda bulunurlar.Bir hormonun izolosyonu yapılarak ,kimyasal yapısının aydınlanması ve daha sonra yapay olarak sentezlenerek o hormonun eksikliğinden ve fazlalığından meydana gelecek hastalığın tedavisine çalışılır.
Endokrin sistem,sinir sistemi ile beraber çalışır ve bazı yönlerden ona benzer.Sinirsel ve hormonal düzenleştirme arasındaki başlıca fark hız farkıdır.örneğin;sinir sistemi,bir organda çok kısa zamanda bir etki meydana getirebildiği halde hormonların düzenleyici etkisi çok ağırdır ve uzun zaman alır.
Hormonlar yapı bakımından organik maddelerdir.Fakat protein veya yağ gibi belli bir gruba girmezler.Bazıları karışık protein,bazıları aminoasit veya steroit gibi bileşiklerden oluşmuşlardır.Hormonlar,vücudun bir yerinde salgılandıktan sonra kanla diğer taraflara taşınır ve belli yerlerde çok düşük konsantrasyonlarda etki ederek hücre faaliyetini düzenlerler.Hormonlar,çok az miktarda olmakla beraber vücudun normal çalışması için gereklidir.Bunlardan birinin az veya çok salgılanması görev bozukluklarına yol açar.Bir hormonu saf halde elde etmek oldukça güçtür.Örneğin;birkaç mg dişi domuz eşey hormonu elde etmek için iki ton domuz ovaryum ekstraktı gerekir.Hormonlar kana salgılandıktan sonra etkilerini gösterir ve sonra yavaş yavaş etkisiz hale gelerek vücuttan dışarı atılırlar.Bunların yerine devamlı olarak yenileri salgılanır.Vücut içinde hormonların salgılanması ve parçalanması enzimlerin yardımı ile olur.
Hormonal düzenleme ve bütünleştirme,ARTHROPOD,ANNELİD ve MOLLUSK gibi bazı omurgasızlarda da görülür.Bir bezin endokrin görevi,onun çıkarılması sonucu ortaya çıkan durumun incelenmesi ile veya başka bir hayvandan bir bez aşılanması ile veya kurutulmuş bezlerin yedirilmesi veya hormonun uygun miktarda enjeksiyonu ile anlaşılır.
INSANDA ENDOKRIN BEZLERI
İnsanda belli başlı endokrinbezler;hipotalamus,hipofiz,tiroid,paratiroid, pankreas,ovaryum,testis,timus,epifiz,adrenal,bağırsak ve mide bezleridir.Ayrıca bazı pankreas hücreleri salgılarını en yakın hücrelere yaparlarken(parakrin bez),testis ve yumurtalıktaki hücreler ise salgılarıyla kendi fonksiyonlarını düzenlerler(otokrin bez).Kısaca endokrin bez;kanalsız hormon salgılayan ve salgılarını kana veren bezlerdir.Ekzokrin bez;kanallı sıvı salgılayan ve salgılarını kanallarıyla vücut boşluklarına döken bezlerdir.
HORMONLAR
Yüksek yapılı canlılarda vücudun bütünlüğü sinir sistemi ve endokrin sistemin birlikte çalışmasıyla sağlanır. Endokrin sistem (iç salgı sistemi) endokrin bezlerden oluşur. Bu bezlerin salgılarına hormon denir.
Hormonlar kan yoluyla taşınarak belli hücreler ve dokular üzerinde etkili olurlar. İç salgı bezlerinde, bazı sinir hücrelerinden veya bez olmayan dokulardan salgılanabilirler.
Hormon ve enzimleri organizma dışardan almaz kendisi yapar.
Endokrin sistem sinir sistemiyle birlikte çalışır. Ancak sinir sistemi çok hızlı çalıştığı halde hormonların etkisi yavaştır fakat uzun sürelidir.
Bitkilerde Hormonal Düzenleme
Bitkilerde endokrin bez yerine salgı yapan özel hücre grupları bulunur. Bitkilerde salgılanan hormonlar şunlardır:
1- Giberellin: Gövde uzamasını ve meyve büyümesini hızlandırır. Tohumun çimlenmesini uyarır.
2- Sitokinin: Tomurcuk gelişmesini uyarır. Yaprakların geç yaşlanmasını sağlayarak yaprak dökümünü geciktirir.
3- Etilen: Yaprak dökümü ve meyve olgunlaşmasında görev yapar. Üretildiği yerde etkilidir.
4- Absisik asit: Tomurcuk uykusu denilen olayı gerçekleştirerek, tomurcukların gelişmesini geciktirir. Absisik asit azaldığında sitokinin salgısı artarak tomurcuk gelişimi başlar.
5- Oksin: Diğer hormonlarla birlikte bitkinin gelişmesini kontrol eden önemli hormonlardır. Hücre büyümesi, hücre bölünmesi ve hücrelerin farklılaşmasını uyarır. Yaprak dökümü, çicek açma ve meyve olgunlaşması olaylarını düzenler.
Oksin bitkinin gövde ve kök uçlarında salgılanır. Oksin miktarı homojen olarak dağılırsa normal bir gelişme olur. Oksin miktarı dengeli olarak dağılmazsa bitki oksinin az olduğu tarafa doğru bükülür.
Bitkilerde iki türlü hareket vardır.
1- Tropizma (Yönelim Hareketi): Bitkilerde uyarana bağlı olarak yapılan durum değiştirme hareketleridir. Tropizma hareketleri uyaranın çeşidine göre isimlendirilir. Fototropizma (uyarıcı ışık), kemotropizma (uyarıcı kimyasal madde), geotropizma (uyarıcı yer çekimi), hidrotropizma (uyarıcı su).
2- Nasti (ırganım hareketi): Bitkilerde uyartı yönüne bağlı olmayan durum değiştirme hareketleridir.
Bitkilerde durum değişikliklerinde oksin hormonu ve turgor olaylarının etkisi vardır.
Hayvanlarda Hormonal Düzenleme
Omurgasızlardan böceklerde, sinir hücrelerinin salgıladığı beyin hormonu diğer bezlerden değiştirme hormonu (ektizon) ve gençlik hormonu (jüvenil hormon) salgılatır.
Omurgalı hayvanlarda hormonlar özel kimyasal madddelerdir. Bazıları aminoasit türevi, bazıları steroid ve yağ asiti türevleridir. Bazılarıda pürin bazlarından oluşur.
Hormonlar kan ile taşınarak etki edecekleri hedef organa gider. Hedef organ hücrelerinin zarında bulunan reseptör proteinler sayesinde hücreleri etkiler ve hücre metabolizmasını düzenler.
İnsanlarda Hormonal Düzenleme
HORMONSALGILANDIĞI YER FİZYOLOJİK ETKİLERİ
Tiroksin
Tiroit bezi
Bazal metabolizmayı artırır
Parathormon
Paratiroit bezi
Kalsiyum ve fosfor metabolizmasını düzenler
Kalsitonin
Tiroit’in C hücrelerinden
Kalsiyum ve fosforu düzenler (parathormonun antigonisti)
İnsülin
Pankreasın beta hücreleri
Kasta ve diğer hücrelerde glikoz kullanımını artırır, kan şekerini azaltır, glikojen depolanmasını ve glikoz metabolizmasını artırır.
Glukagon
Pankreasın alfa hücreleri
Karaciğer glikojenini kan glikozuna çeviren mekanizmayı uyarır.
Sekretin
Onikiparmak mukozası
Pankreas sıvısının salgılanmasını uyarır.
Kolessistokinin
Onikiparmak mukozası
Safra kesesinden safranın bırakılmasını uyarır.
Epinefrin (Adrenelin)
Adrenel medulla
Simpatik sistemi destekler, karaciğer ve kas glikojeninin yıkımını uyarır.
Norepinefrin (Noradrenalin)
Adrenel medulla
Kan damarlarını daraltır.
Kortizol
Adrenel korteks
Proteinlerin karbonhidratlara dönüşümünü uyarır
Aldosteron
Adrenel korteks
Sodyum ve potasyum metabolizmasını düzenler.
Dehidroepiandrosteron
Adrenel korteks
Androjen, erkek eşeysel özelliklerinin gelişimini uyarır.
Somatotropin (Büyüme hormonu
Ön hipofiz
Kemik ve genel vücut büyümesini denetler, yağ protein ve karbonhidrat metabolizmasına etki eder.
Tirotropin (Tiroit uyarırıcı hormon = TUH = TSH)
Ön hipofiz
Tiroidin büyümesini ve tiroit hormonlarının salgılanmasını uyarır.
Adrenokortikotropin (ACTH)
Ön hipofiz
Adrenel korteksin büyümesini ve kortikal hormonun salgılanmasını uyarır.
Luteinize edici hormon (LH)
Ön hipofiz
Yumurtalıktan östrojen ve progesteronun, testislerden testestronun üretimini ve salgılanmasını denetler.
Folikül uyarıcı hormon (= FSH = FUH)
Ön hipofiz
Yumurtalıktaki graf foliküllerinin oluşumunu ve testislerde seminifer tüplerin büyümesini sağlar.
Prolaktin (=Luteotropik hormon =LTH)
Ön hipofiz
Yumurtalıktan östrojenin ve progesteronun salgılanmasının sürdürülmesine, süt bezlerinin uyarılmasına ve analık içgüdüsünün oluşmasına neden olur.
Oksitosin
Hipotalamus (arka hipofiz aracılığı ile)
Süt salgılanmasını ve rahim kaslarının uyarılmasını sağlar.
Vazopressin
Hipotalamus (arka hipofiz aracılığı ile)
Düz kasların kasılmasını uyarır, böbrek tüpleri üzerinde antidiüretik etki gösterir.
Melanosit uyarıcı hormon (= MUH =MSH)
Hipofizin ön lobu
Kromotofor içindeki pigmentlerin dağılımını sağlar.
Testesteron
Testisin intersitiyal hücreleri
Androjen, erkeklik özelliklerinin gelişmesini uyarır ve devamını sağlar
Östradiyol
Yumurtalığın folikülünü astarlayan hücreler
Östrojen, dişi özelliklerinin gelişmesini uyarır ve devamını sağlar.
Progesteron
Yumurtalığın korpus luteumu
Östraus ve menstrual siklusların düzenlenmesini (östradiyal ile birlikte) sağlar.
Prostaglandinler
Seminal vezikül
Rahim kasılmasını uyarır.
Koriyonik gonadotropin
Plasenta
Diğer hormonlarla beraber gebeliğin sürdürülmesini (korpus luteumun korunmasını) sağlar.
Plasental laktojen
Plasenta
Büyüme ve prolaktin hormonu gibi etki eder.
Relaksin
Yumurtalık ve plasenta
Pelvik ligamentinin gevşemesini sağlar
Melatonin
Epifiz
Yumurtalık işlevlerini durdurur.
