Dil gelişimi konusunda yapılan çalışmalar doğrultusunda dil gelişimi; ses, sıra ve
anlam sistemlerinden oluşur. Bunlar aşağıdaki gibi ifade edilebilir.
Ses Sistemi
Konuşma dilinde anlamı ayırt etmeye yarayan en küçük ses birimleri ses sistemlerini
oluşturur. Çocuklar sesin akışını duymalıdır. Sesin akışını algılayan çocuk, bu sesleri küçük
parçalara bölerek kendi dilini oluşturmaya başlar. Ünlü ve ünsüz ses birimlerinin farklı
bileşimler hâlinde kullanılmasıyla sözcükler meydana gelir. Her dilin kendine özgü ses
sistemleri vardır. Çocuklar yaklaşık olarak 2,5 yaşlarına kadar tüm ünlü ve ünsüz sesleri
çıkarabilir. Tüm seslerin çıkarılması 7-8 yaşlarına kadar sürer.
Sıra Sistemi
Cümlenin yapısını oluşturan ses gruplarının cümle içinde sıralanmasını ifade eder.
Cümlenin yapısını oluşturan ögelerin anlamlı bir biçimde birleştirilmesi ile ilgili kuralları
kapsar. Çocuğun ilk ifadeleri tek sözcükten oluştuğu için çocuk sıra sistemi ile ilgili
kuralları, iki sözcük döneminde kullanır. Çocukların ses gruplarındaki sıraya dikkat etmesi
gerekir. Dikkat edilmediğinde cümlelerin anlamları değişebilir. Örneğin “Ali elma ister.”
cümlesi sıra değiştiğinde “elma ister Ali” anlamsız bir biçime dönüşebilir.
Cümle içindeki anlam ilişkileri, Türkçe’de isim ve fiillere düzenli olarak takılan
eklerle belirtilir. Türkçenin söz dizimi kuralları, cümle içindeki ögelerin yerini serbestçe
değiştirmeye olanak tanır. Bu yüzden önemli bir anlam değişmesine pek rastlanmaz. Ama
kişi, zaman ve hâl bildiren belirteçleri ve ekleri doğru yerlerde kullanmak şarttır.4
Anlam Sistemi
Anlam, dili kullanmanın en önemli bölümünü oluşturur. Seslerin, semboller aracılığı
ile nesne ve olaylarla ilişkisini ifade eder. Sözcükler, belli bir anlamı ifade etmek için
gereklidir. Çocuk, dili anlamlı olarak kullanmaya başladığında belirli durumlar ve nesnelerle
kendi düşünceleri arasında anlamlı ilişkiler kurmaya başlar. Çocuk, sözcük ve cümlelerini
belli anlamlar oluşturmak üzere kullanır. Anlamsal gelişim ile bilişsel gelişim düzeyi paralel
ve yakın bir gelişme gösterir. Çocuk, bilişsel kavramları kazandıkça,, dilin anlamsal yönü de
zenginleşerek gelişir.
Etkinlik 1 : Burada Herkes Öğretmen
Öğrencilere dil gelişiminin tanımı ve önemi, dili oluşturan sistemler konusunda
öğrenilenleri gözden geçirme, onlar hakkında soru çıkarma, değerlendirme yapma ve
öğretme olanakları verir. Uygulaması sırasında şu işlemler yer alır:
Öğrencilere küçük kart ya da kâğıtları dağıtılır.
Öğrencilerin konuyu gözden geçirerek o konuda sorulmasını istedikleri soruyu ya da
tartışılmasını istedikleri noktayı karta yazmaları istenir.
Kartların toplanması ve karıştırılarak yeniden dağıtılması gerekir.
Öğrencilerin kendilerine gelen karttaki soruyu ya da tartışma konusunu araştırıp ne
söyleyeceklerini saptamaları gerekir.
Soruların ve yanıtların sınıfa sunumu yapılır.
Sunumlar üzerinde tartışılması istenir.
Feride Cankit
anlam sistemlerinden oluşur. Bunlar aşağıdaki gibi ifade edilebilir.
Ses Sistemi
Konuşma dilinde anlamı ayırt etmeye yarayan en küçük ses birimleri ses sistemlerini
oluşturur. Çocuklar sesin akışını duymalıdır. Sesin akışını algılayan çocuk, bu sesleri küçük
parçalara bölerek kendi dilini oluşturmaya başlar. Ünlü ve ünsüz ses birimlerinin farklı
bileşimler hâlinde kullanılmasıyla sözcükler meydana gelir. Her dilin kendine özgü ses
sistemleri vardır. Çocuklar yaklaşık olarak 2,5 yaşlarına kadar tüm ünlü ve ünsüz sesleri
çıkarabilir. Tüm seslerin çıkarılması 7-8 yaşlarına kadar sürer.
Sıra Sistemi
Cümlenin yapısını oluşturan ses gruplarının cümle içinde sıralanmasını ifade eder.
Cümlenin yapısını oluşturan ögelerin anlamlı bir biçimde birleştirilmesi ile ilgili kuralları
kapsar. Çocuğun ilk ifadeleri tek sözcükten oluştuğu için çocuk sıra sistemi ile ilgili
kuralları, iki sözcük döneminde kullanır. Çocukların ses gruplarındaki sıraya dikkat etmesi
gerekir. Dikkat edilmediğinde cümlelerin anlamları değişebilir. Örneğin “Ali elma ister.”
cümlesi sıra değiştiğinde “elma ister Ali” anlamsız bir biçime dönüşebilir.
Cümle içindeki anlam ilişkileri, Türkçe’de isim ve fiillere düzenli olarak takılan
eklerle belirtilir. Türkçenin söz dizimi kuralları, cümle içindeki ögelerin yerini serbestçe
değiştirmeye olanak tanır. Bu yüzden önemli bir anlam değişmesine pek rastlanmaz. Ama
kişi, zaman ve hâl bildiren belirteçleri ve ekleri doğru yerlerde kullanmak şarttır.4
Anlam Sistemi
Anlam, dili kullanmanın en önemli bölümünü oluşturur. Seslerin, semboller aracılığı
ile nesne ve olaylarla ilişkisini ifade eder. Sözcükler, belli bir anlamı ifade etmek için
gereklidir. Çocuk, dili anlamlı olarak kullanmaya başladığında belirli durumlar ve nesnelerle
kendi düşünceleri arasında anlamlı ilişkiler kurmaya başlar. Çocuk, sözcük ve cümlelerini
belli anlamlar oluşturmak üzere kullanır. Anlamsal gelişim ile bilişsel gelişim düzeyi paralel
ve yakın bir gelişme gösterir. Çocuk, bilişsel kavramları kazandıkça,, dilin anlamsal yönü de
zenginleşerek gelişir.
Etkinlik 1 : Burada Herkes Öğretmen
Öğrencilere dil gelişiminin tanımı ve önemi, dili oluşturan sistemler konusunda
öğrenilenleri gözden geçirme, onlar hakkında soru çıkarma, değerlendirme yapma ve
öğretme olanakları verir. Uygulaması sırasında şu işlemler yer alır:
Öğrencilere küçük kart ya da kâğıtları dağıtılır.
Öğrencilerin konuyu gözden geçirerek o konuda sorulmasını istedikleri soruyu ya da
tartışılmasını istedikleri noktayı karta yazmaları istenir.
Kartların toplanması ve karıştırılarak yeniden dağıtılması gerekir.
Öğrencilerin kendilerine gelen karttaki soruyu ya da tartışma konusunu araştırıp ne
söyleyeceklerini saptamaları gerekir.
Soruların ve yanıtların sınıfa sunumu yapılır.
Sunumlar üzerinde tartışılması istenir.
Feride Cankit
