Psikomotor Gelişim
Tanımı Ve Önemi
Çocuk organizmasını, yetişkinden ayıran en önemli özellik, sürekli büyüme, gelişme ve değişme süreci içinde olmasıdır. Bu değişim süreci içerisinde çocuğun gelişimi, görünür ve görünmez büyümeyi içerir. Görünür büyüme, bedenin boyutlarında, biçiminde ve oranındaki değişmedir. Görünmez büyüme ise iç organlarda meydana gelen değişmedir. İşte bu görünür gelişimlerden bir tanesi motor gelişimdir.Motor kelimesi tek başına "hareket" anlamına gelir. Yetişkinler gibi çocuğun da hareket etmeye ihtiyacı vardır. Çocuk doğduğu günden itibaren bu ihtiyacını gidermek için, yattığı yerden başını kaldırma, göğsünü kaldırma, ellerini, kollarını, bacaklarını hareket ettirme, dönme, emekleme gibi davranışları kazanır. Düşünülmeden, bağımsız olarak yapılan bu ilk hareketler daha sonra vücut hareketlerine, zamanla dış uyarıcıların kontrolü ile çeşitli motor etkinliklere dönüşür. Bireyin eklem, kas ve ses tellerini amaçlı olarak kullanmasına motor hareketler denir. Çocukların motor davranışlarının gelişimi refleksler, duruşa ait hareketler, yürüme, koşma, atlama gibi beceriler şeklinde olmaktadır. Motor gelişim, fiziksel büyüme ve gelişme ile birlikte beyin - omurilik gelişimi sonucu organizmanın isteme bağlı olarak hareketlilik kazanmasıdır. Kilo artışı, boy uzaması ve kas gelişimine, diğer bir deyişle fiziksel gelişime paralel olarak hareket ve becerilerin kazanılmasında sinir sistemi ve kasların gelişimi önemli bir yer tutar. Bu becerilerin kazanılması doğum öncesi dönemde başlar ve ömür boyu devam eder.Tüm çocukların motor gelişiminde üç genel kuraldan söz edilebilir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: · Gelişim baştan ayağa doğru olup, önce baş, sonra omuzlar ve kollar ve nihayet bacaklar ve ayaklar gelişir.· Hareketler merkezden dışa doğru gelişir. Beden ve omuz hareketleri bağımsız kol hareketlerinden, el hareketleri parmak hareketlerinden önce gelir.· Motor gelişim belirgin bir sıra izler. Çocuk önce durur, emekler, yürür, daha sonra koşar ve oturur.Çocuğun motor gelişimini bilmek onun eğitiminde de önemlidir. Bu durum motor gelişimde önemli olan olgunlaşma ve öğrenme ile açıklanabilir. Çocuğun yeni bir şey öğrenmesi için yeterli olgunlukta olması gerekir. Bu noktada çocuğun eğitiminde de motor gelişim göz ardı edilemez.
Motor gelişim alanıyla ilgili hareketler, küçük kas ve büyük kas motor beceriler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Genellikle büyük kas motor beceriler, küçük kas motor becerilerinden sonra olgunlaşır.
Küçük kas motor gelişimi sürecinde özellikle elin kullanımı, çeşitli el becerileri, el ve göz koordinasyonu gibi işlevler önemli yer tutar. El becerisi, çocuğun yaşına uygun olarak belli işleri istenen doğruluk ve çabuklukla yapmasına göre değerlendirilir.
Küçük kas motor gelişimi ile ilgili becerilerdeki yetersizlikler daha ileriki yıllarda yazma ve okumada zorluklara neden olabilir.
Küçük kas motor gelişimini destekleme etkinliklerinde kazandırılması hedeflenen beceriler;
· El göz koordinasyonu
· El ve bilek kullanmayı gerektiren hareketlerde beceri kazanabilme
· Parmak uçlarını kullanmayı gerektiren hareketlerde beceri kazanabilme
· Dikkat kontrolünü sağlayabilme
· Günlük yaşamda kullanılan araç-gereci kullanmada( makas, kalem gibi) beceri kazanabilme
Psikomotor Yetenekler
Duyu organları,zihin ve kasların birlikte çalışması sonucu ortaya çıkan davranışlar, psikomotor olarak adlandırılır.Bireyin ve toplumun yaşamını sürdürmesinde psikomotor be-ceriler çok önemlidir.Fen bilimleri,resim,müzik,tıp,mühendislik bilimlerinde ve diğer pek çok alanda psikomotor beceriler hemen hemen bilişsel yeterlikler kadar, hatta bazen daha da önemlidir.Psikomotor becerilerin kazanılması süreklilik gerektirir.
Psikomotor beceriler,günlük hayatta önemli yer tutar.Bu davranışların bir kısmını, gün içerisinde çevremizdeki kişileri model alarak kendiliğimizden ya da çevremizdeki kişilerin rehberliğinde öğreniriz.Yürüme,konuşma,yemek yeme, futbol vb. bu biçimde öğrenilebilir. Psikomotor davranışlar okulda da planlı eğitim faaliyetleri sonunda öğrenilir.Özellikle sanat ve meslek okullarında önemli yer tutar.
Psikomotor davranışların geliştirilmesi tüm yaşam boyu sürer.Bu nedenle, yüksek öğre-time devam eden öğrenciler,devam etmeyen akranlarına göre daha çok yeni beceri kazanma ve daha önce kazandıkları becerileri geliştirme olanaklarına sahiptirler.
Psikomotor beceriler ,bir işin yapılması sırasında kullanılan,bilinçli zihinsel etkinliğin yönlendirdiği koordineli kas etkinlikleridir.Örneğin; el yazısı yazma,daktilo yazma,piyano yaz-ma birer psikomotor beceridir.Motor yetenek,vücudun bir ya da birden fazla organının katıldığı kas hareketi ya da işlemidir.
Psikomotor öğrenme çocuğun doğumundan sonra psikomotor yeteneklerin gelişmesine bağlı kalarak ve yaşı ilerledikçe hızlanarak devam eder.Çocuk doğduğu anda hareket edebilecek ve bazı psikomotor davranışları yapabilecek durumdadır.Hatta ana rahmindeyken bile bazı hareketler yaptığı dış etkilere karşı bazı yalın tepkiler gösterdiği bilinmektedir.Buna bakarak eğitimciler eğitim-öğretimin doğumdan önce başladığını söylerler.Doğumdan sonra psikomotor yetenekler hızla gelişir.Psikomotor öğrenme bu yeteneklerin gelişmesine bağlı-dır. Bu psikomotor yetenekler şunlardır;
1.Kuvvet
Bütün psikomotor davranışların öğrenilmesi bir kuvvet gerektirir.Koşma,at-lama,tırmanma,yürüme hatta bir parmağın kıpırdatılması bile kuvvet ister.Bütün vücudun genel bir kuvvetinin olması gerektiği gibi gövdenin kol ve bacakların elin ve parmakların öğrenilecek psikomotor davranışları yapabilecek kuvvete sahip olması gerekir.
2.Dikkat
Dikkat, kelime anlamı ile ‘duygularla düşünceyi, bir olay ve bir nesne üzerinde
toplama’ olarak tanımlanır.
Çocuk; çoğunlukla ilk yıllardan itibaren çevresini tanıma, keşfetme duygusu içindedir.
Çevresinde gördüğü, dokunduğu hissettiği her şeyi algılar. Bebek, önceleri tanıdık kişi ya da
eşyayı gözü ile takip eder; sese tepki verir. Annesini tanır, dikkatle izler. Annesi yanından
ayrılınca ağlar. Sonraları objeyi eli ile tutar, duyu organları ile tanır, algılar ve tanımlar. 9.
aydan itibaren ise nesneye dikkatini yoğunlaştırabilir. Hızla çevreyi keşfetme isteği dikkatini
kısaltsa da bu dikkat eksikliği, farklı ilgi alanlarına yönelmesi ile toparlanacak dikkat
yoğunluğunu sağlayacaktır. 2-3 yaşlarında, duran topa tekme atabilir. 3-4 yaşlarda 3
tekerlekli bisiklete binebilir, makasla kesebilir. 4-5 yaşlarda düz çizgi üzerinde yürüyebilir, 6
yaşına geldiğinde ise topa sopa ile vurabilecek ve tek ayak üzerinde 10 saniye durabilecek
dikkat olgunluğuna erişecektir. Ayrıca erken çocukluk döneminde,“okuma yazmaya hazırlık
çalışmaları” gibi etkinlikler küçük kas motor gelişiminde kullanacağı birçok psikomotor
öğrenme, bir olayın veya işin devamlı ve yoğun bir şekilde dikkatli olarak izlenmesini gerektirir.
3.Denge
Bütün psikomotor etkinliklerde organizmanın denge durumunda olması gerekir. Denge durumu olmadan psikomotor etkinlikler ya gerçekleştirilemez ya da istenen hızda, sürede yapılamazlar.
4.Tepki Hızı
Herhangi bir psikomotor etkinlikte reaksiyon zamanı da oldukça önemlidir. Buradaki reaksiyon zamanı, uyarıcının alınıp beyinde algılandıktan sonra davranışın ortaya konulduğu ana kadar geçen süreyi ifade etmektedir.
5.Eş Güdüm
Herhangi bir psikomotor davranış gerçekleştirilirken kullanılan organlar arasında öncelik sonralık sırasıyla bir koordinasyon sağlanmalıdır. Örneğin, sanatsal etkinliklerde çocuğun gözlerinin,parmaklarının,ellerinin ve bileğinin ve gövdesinin eş güdüm içerisinde olması organlar arasındaki koordinasyonun arttığını gösterir.
6.Esneklik
Vücudun gerektiği zaman öne, yana, geriye ve istenen yönlere eğilmesi; yani esnekolması gereklidir. Gövdenin, bacakların yeterli esnekliğe sahip olmadığı zamanlarda
psikomotor davranışları öğrenmek mümkün değildir.
Özellikle ilk çocukluk döneminde kemikler
kıkırdaksı yapıda olduklarından vücut daha da
esnektir. Kemikler geliştikçe vücut esnekliği azalır.
Esneklik 5-8 yaşlarda sabit kalır. Özellikle 12-13
yaşlarda doruk noktaya ulaşır. Cinsiyet esneklikte
önemlidir. Kız çocuklar, erkek çocuklara oranla daha
esnektir.
Psikomotor Gelişim Aşamaları Refleksif Hareketler Dönemi ( 0 – 1 Yaş)
Refleksin kelime anlamı “dıştan gelen bir uyarı sonucu doğan, irade dışı fiziksel
yanıt”.
Yeni doğan, dünyaya pek çok refleksle gelir. Bebek, bu refleksleri isteyerek
yapmakta; hareketlerini kontrol altına alamamaktadır. Bu reflekslerden bazıları, bebek
büyüdükçe ve isteyerek yaptığı hareketler arttıkça ortadan kaybolur. Bazılarına ise yetişkin
döneminde de rastlanabilir. Örneğin ani ışığa gözlerin tepki vermesi gibi.
Yeni doğan bebeğin en bilinen ve en sık rastlanan bazı refleksleri şunlardır:
Moro
Bebeği ani olarak sarsmak veya kollarından tutup kaldırıp tekrar yatağa bırakmak. Kollarını elleriyle birlikte açar ve sonra kucaklama hareketi yapar gibi kapar.Yaklaşık 3-6.aylarda kaybolur.
Adımlama
Yeni doğanı koltuk altlarından kavrayıp ayakta tutmak.Yürüyormuş gibi adım atar.3-4. hafta kaybolur.
Arama
Bebeğin yanağına veya dudağına dokunmak. Başını uyarıldığı yöne çevirir ve
ağzını açarak meme arar.
3. ayda kaybolur.
Yakalama/kavrama
Bebeğin avuç içine parmak veya herhangi bir nesneyle dokunmak.
Parmakları kapar. Parmağı ya da çubuğu yakalayarak kavrar.
3-4 ayda kaybolur.
Emme
Parmağı yeni doğanın ağzına sokmak ve dudaklara dokunmak.
Ritmik bir şekilde emer. Uyanık durumda 4, uykuda 7. aya kadar sürer.
Babinski
Ayak tabanına, ayak parmaklarından topuğa doğru tırak ya da benzeri
bir nesneyle hafifçe dokunmak/çizmek. Ayak parmaklarını yelpaze gibi açar.
Baş parmak bükülüdür. 8-12. aylarda kaybolur.
Göz kırpma
Yeni doğanın gözlerine parlak ışık tutmak. Hemen gözlerini kapatır. Kalıcıdır. İlkel Hareketler Dönemi (1-2 yaş)http://3.bp.blogspot.com/-TUg-j2vXOzc/Ttoa6HPdChI/AAAAAAAAAFM/RjmHGs1omc8/s1600/oyun.jpg
Bu döneme ait hareket yeteneklerinin gelişmesi, hem çevresel faktörlere hem de
olgunlaşma faktörlerine bağlıdır. Olgunlaşma, hareket yeteneklerinin bir sıra izlemesini
sağlar. Çevresel faktörler ise hareket yeteneklerinin ortaya çıkış hızını düzenlerler.
İlkel hareketler döneminin üç temel ögesi; denge, yer değiştirme ve el becerileridir.Becerili el hareketleri, çeşitli beden bölümleri arasında koordinasyon gerektirir. En temel üç
hareketi, uzanma, yakalama ve bırakma olarak incelenmiştir.
İlkel hareketler döneminde bireysel farklılıklar olabilmesine karşın belli bir sıra
dahilinde gelişim gerçekleşmektedir.
Bu dönemde kazanılan hareketler, çok fazla kontrol gerektirir. Yürümede yeterli hale
gelen çocuk; dikkatini hareketinden, çevreye yöneltir. Herhangi bir engel ile karşılaştığında
hemen seri hareketten diğerine geçerek amacına ulaşmaya çalışır.
Etkinlik: Bebek, oturur durumda oyun oynarken sevdiği oyuncağı alması için ona
uzatabilirsiniz. Ayağa kalkarak alması için onu cesaretlendirebilirsiniz. Eğer bebek
kalkamıyorsa elinizi ona uzatarak kalkmasına yardımcı olabilirsiniz (12. ay).
Etkinlik: Merdiven çıkarken veya bir iki basamağı bulunan bir mekan da çocuğun elinden
tutarak onun basamakları çıkmasına yardımcı olabilirsiniz. Çocuk emeklemeden yürüyerek
çift ayakla merdiven çıktığında ödüllendirebilirsiniz (18. ay) .
Emekleyerek merdiven çıkar. ………………………………... 13-24 ay
Taklit ederek top yuvarlar. …………………………….….....13-24 ay
Çubuğa 4 halka geçirir. ………………………………………....13-24 ay
Modele bakarak 3 küple kule yapar. ……………………….13-24 ay
Merdivenlerden geriye doğru emekleyerek iner.….....13-24 ay
Çömelir, ayağa kalkar. ……………………………………….....13-24 ay
Eğilerek yerden nesneleri alır. ……………………...…… .. 13-24 ay
4 küpten kule yapar. ……………………………………...…....17-24 ay Temel Hareketler Dönemi (2-6 Yaş)
Yaşamın ikinci yılından başlayarak yedinci yılına kadar geçen süre temel becerilerin
kazanıldığı dönemdir. Tüm çocukların ortak özellik taşıması ve yaşam için gerekli beceriler
olduğundan ‘temel beceriler’ ismini almıştır. Bunlar koşma, atlama, sıçrama, sekme,
yakalama, fırlatma, topa ayakla vurma gibi hareketlerdir.
İki yaşından sonra temel hareketler kaba bir şekilde ortaya çıkar. Önce çocuk, kendi
bedeninin hareket becerisini anlamak ve bunu denemek için çaba gösterir. Daha sonra bedeni
üzerindeki kontrolü ile hareketlerini daha uyumlu ve kontrollü yapmaya başlar. Dönemin
sonlarında ise çocuk, uyumlu ve kontrollü gelişmiş hareketlerini mekanik yönden etkili
olarak gerçekleştirir. 5-6 yaş döneminde temel beceriler olgunlaşmış olarak görülür.
Çocuğun olgunlaşmasında iyi bir öğretim verilmesi, cesaretlendirilmesinin ve alıştırma
olanağı yaratılmasının önemi büyüktür.
Öğretim: Bu dönemde kazanılan becerilerin doğru öğretilmesi çok önemlidir. Yanlış
öğrenilmiş hareketin düzeltilmesi, hareketin ilk kez öğrenilmesinden daha zordur.
Cesaretlendirme (Motivasyon): Bu dönemde çocuk, övülmekten hoşlanır. Akranlarının
alay etmesi, yaralanmaktan korkması, kaygı taşıması nedeniyle hareket becerilerini
kazanırken korku duyar. Bu nedenle bu dönemde çocuğu, yapabileceği yönünde
cesaretlendirmek gerekir.
Alıştırma ortamı: Çocukların hareket becerilerini kazanmalarında ortam, araç, zaman
gereksinimi de önemli rol oynar. Bu dönemde çocuk yapacağı etkinlikler ne kadar çok ve
bilinçli hazırlanmışsa, bir o kadar hareket becerisi kazanımı çoğalır. Sporla ilişkili döneme hazır biçimde başlaması açısından da alıştırma ortamı önemlidir. Bu dönemde hedef, temel hareketlerin olgun düzeyde başarılmasıdır. Psikomotor Gelişiminde Bireysel Farklılıklar ve Önemi
Çocuğun gelişimi, bireye ebeveynlerden geçen genlerin yani kalıtımın ve yaşadığı
ortamın (çevresel faktörlerin) etkisi altındadır. Tüm bireyler, kendi gelişim çizgilerinde
belirli bir sırayı izleyerek ilerleme kaydederler. Tüm gelişim dönemlerinde olduğu gibi
motor gelişiminde de dönemlere ilişkin yaş belirlemeleri yalnızca genel sınırlardır. Her
bireyin kendine özgü düşünme, hareket etme, hissetme, konuşma ve anlama biçimi vardır.
Psikomotor gelişim becerileri, genelde gözlenebilir beceriler olduğu için çocukta
gerçekleşen farklılıklar daha somut olarak fark edilir. Örneğin çocuğun geç yürümesi
ailelerde “acaba bir problem mi var?” sorusunu getirir. Oysa fiziksel bir sorun yoksa çocuk
birkaç ay geç olarak bağımsız yürüme becerisini geliştirebilir. Başlangıçta da belirtildiği
gibi psikomotor gelişimdeki farklılıklarda hem çevre hem de soya çekimin etkisi
bilinmektedir.
Ebeveynlerden kalıtsal olarak geçen özellikler, her çocuğun büyüme ve gelişme
oranını, boy uzunluğunu, kemik ve cinsiyet yönünden gelişimini tayin eder. Buradaki
bireysel ayrılık, çocuğun kalıtım yolu ile aldığı büyüme özelliklerine; becerileri, öğrenmeye
az ya da çok yetenekli olmasına dayanır.
Çevre; Çocuğun, doğup büyüdüğü çevre de psikomotor gelişmede etkilidir. Aile
yapısı, sosyoekonomik ve kültürel düzeyinin motor gelişiminde etkili olduğu yapılan
araştırmalarda da belirtilmiştir. Ailenin çocuğu motive edici olması korkularını anlaması ve
ona göre tavır takınması pek çok motor becerinin öğrenilmesinde etkilidir. Aynı zamanda
sosyoekonomik düzeyde sağlıklı beslenmenin öneminin olduğu düşünülürse sağlıklı motor
gelişimi becerileri kazanmada ilişkili olduğu gözlenebilir. Sağlıksız koşullar psikomotor
gelişimi engeller.
Çocuğun bulunduğu çevresel ortam da önemlidir. Apartmanlarda hareket kısıtlılığı
yaşayan çocukların, açık havada daha çok oyun oynayan, sportif tesislerden yararlanan
çocuklara nazaran motor becerilerinin daha az gelişmiş olduğu görülür.
Genelde, 6 aydan 1 yıla kadar kazanılan motor yetenek sayısında bireysel farklılıklar
görülmektedir. Bu bireysel farklılıklar, bazı çocukların yeni motor becerileri öğrenmeye
neden hazır olup olmadıklarını açıklayabilir.
Tanımı Ve Önemi
Çocuk organizmasını, yetişkinden ayıran en önemli özellik, sürekli büyüme, gelişme ve değişme süreci içinde olmasıdır. Bu değişim süreci içerisinde çocuğun gelişimi, görünür ve görünmez büyümeyi içerir. Görünür büyüme, bedenin boyutlarında, biçiminde ve oranındaki değişmedir. Görünmez büyüme ise iç organlarda meydana gelen değişmedir. İşte bu görünür gelişimlerden bir tanesi motor gelişimdir.Motor kelimesi tek başına "hareket" anlamına gelir. Yetişkinler gibi çocuğun da hareket etmeye ihtiyacı vardır. Çocuk doğduğu günden itibaren bu ihtiyacını gidermek için, yattığı yerden başını kaldırma, göğsünü kaldırma, ellerini, kollarını, bacaklarını hareket ettirme, dönme, emekleme gibi davranışları kazanır. Düşünülmeden, bağımsız olarak yapılan bu ilk hareketler daha sonra vücut hareketlerine, zamanla dış uyarıcıların kontrolü ile çeşitli motor etkinliklere dönüşür. Bireyin eklem, kas ve ses tellerini amaçlı olarak kullanmasına motor hareketler denir. Çocukların motor davranışlarının gelişimi refleksler, duruşa ait hareketler, yürüme, koşma, atlama gibi beceriler şeklinde olmaktadır. Motor gelişim, fiziksel büyüme ve gelişme ile birlikte beyin - omurilik gelişimi sonucu organizmanın isteme bağlı olarak hareketlilik kazanmasıdır. Kilo artışı, boy uzaması ve kas gelişimine, diğer bir deyişle fiziksel gelişime paralel olarak hareket ve becerilerin kazanılmasında sinir sistemi ve kasların gelişimi önemli bir yer tutar. Bu becerilerin kazanılması doğum öncesi dönemde başlar ve ömür boyu devam eder.Tüm çocukların motor gelişiminde üç genel kuraldan söz edilebilir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: · Gelişim baştan ayağa doğru olup, önce baş, sonra omuzlar ve kollar ve nihayet bacaklar ve ayaklar gelişir.· Hareketler merkezden dışa doğru gelişir. Beden ve omuz hareketleri bağımsız kol hareketlerinden, el hareketleri parmak hareketlerinden önce gelir.· Motor gelişim belirgin bir sıra izler. Çocuk önce durur, emekler, yürür, daha sonra koşar ve oturur.Çocuğun motor gelişimini bilmek onun eğitiminde de önemlidir. Bu durum motor gelişimde önemli olan olgunlaşma ve öğrenme ile açıklanabilir. Çocuğun yeni bir şey öğrenmesi için yeterli olgunlukta olması gerekir. Bu noktada çocuğun eğitiminde de motor gelişim göz ardı edilemez.
Motor gelişim alanıyla ilgili hareketler, küçük kas ve büyük kas motor beceriler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Genellikle büyük kas motor beceriler, küçük kas motor becerilerinden sonra olgunlaşır.
Küçük kas motor gelişimi sürecinde özellikle elin kullanımı, çeşitli el becerileri, el ve göz koordinasyonu gibi işlevler önemli yer tutar. El becerisi, çocuğun yaşına uygun olarak belli işleri istenen doğruluk ve çabuklukla yapmasına göre değerlendirilir.
Küçük kas motor gelişimi ile ilgili becerilerdeki yetersizlikler daha ileriki yıllarda yazma ve okumada zorluklara neden olabilir.
Küçük kas motor gelişimini destekleme etkinliklerinde kazandırılması hedeflenen beceriler;
· El göz koordinasyonu
· El ve bilek kullanmayı gerektiren hareketlerde beceri kazanabilme
· Parmak uçlarını kullanmayı gerektiren hareketlerde beceri kazanabilme
· Dikkat kontrolünü sağlayabilme
· Günlük yaşamda kullanılan araç-gereci kullanmada( makas, kalem gibi) beceri kazanabilme
Psikomotor Yetenekler
Duyu organları,zihin ve kasların birlikte çalışması sonucu ortaya çıkan davranışlar, psikomotor olarak adlandırılır.Bireyin ve toplumun yaşamını sürdürmesinde psikomotor be-ceriler çok önemlidir.Fen bilimleri,resim,müzik,tıp,mühendislik bilimlerinde ve diğer pek çok alanda psikomotor beceriler hemen hemen bilişsel yeterlikler kadar, hatta bazen daha da önemlidir.Psikomotor becerilerin kazanılması süreklilik gerektirir.
Psikomotor beceriler,günlük hayatta önemli yer tutar.Bu davranışların bir kısmını, gün içerisinde çevremizdeki kişileri model alarak kendiliğimizden ya da çevremizdeki kişilerin rehberliğinde öğreniriz.Yürüme,konuşma,yemek yeme, futbol vb. bu biçimde öğrenilebilir. Psikomotor davranışlar okulda da planlı eğitim faaliyetleri sonunda öğrenilir.Özellikle sanat ve meslek okullarında önemli yer tutar.
Psikomotor davranışların geliştirilmesi tüm yaşam boyu sürer.Bu nedenle, yüksek öğre-time devam eden öğrenciler,devam etmeyen akranlarına göre daha çok yeni beceri kazanma ve daha önce kazandıkları becerileri geliştirme olanaklarına sahiptirler.
Psikomotor beceriler ,bir işin yapılması sırasında kullanılan,bilinçli zihinsel etkinliğin yönlendirdiği koordineli kas etkinlikleridir.Örneğin; el yazısı yazma,daktilo yazma,piyano yaz-ma birer psikomotor beceridir.Motor yetenek,vücudun bir ya da birden fazla organının katıldığı kas hareketi ya da işlemidir.
Psikomotor öğrenme çocuğun doğumundan sonra psikomotor yeteneklerin gelişmesine bağlı kalarak ve yaşı ilerledikçe hızlanarak devam eder.Çocuk doğduğu anda hareket edebilecek ve bazı psikomotor davranışları yapabilecek durumdadır.Hatta ana rahmindeyken bile bazı hareketler yaptığı dış etkilere karşı bazı yalın tepkiler gösterdiği bilinmektedir.Buna bakarak eğitimciler eğitim-öğretimin doğumdan önce başladığını söylerler.Doğumdan sonra psikomotor yetenekler hızla gelişir.Psikomotor öğrenme bu yeteneklerin gelişmesine bağlı-dır. Bu psikomotor yetenekler şunlardır;
1.Kuvvet
Bütün psikomotor davranışların öğrenilmesi bir kuvvet gerektirir.Koşma,at-lama,tırmanma,yürüme hatta bir parmağın kıpırdatılması bile kuvvet ister.Bütün vücudun genel bir kuvvetinin olması gerektiği gibi gövdenin kol ve bacakların elin ve parmakların öğrenilecek psikomotor davranışları yapabilecek kuvvete sahip olması gerekir.
2.Dikkat
Dikkat, kelime anlamı ile ‘duygularla düşünceyi, bir olay ve bir nesne üzerinde
toplama’ olarak tanımlanır.
Çocuk; çoğunlukla ilk yıllardan itibaren çevresini tanıma, keşfetme duygusu içindedir.
Çevresinde gördüğü, dokunduğu hissettiği her şeyi algılar. Bebek, önceleri tanıdık kişi ya da
eşyayı gözü ile takip eder; sese tepki verir. Annesini tanır, dikkatle izler. Annesi yanından
ayrılınca ağlar. Sonraları objeyi eli ile tutar, duyu organları ile tanır, algılar ve tanımlar. 9.
aydan itibaren ise nesneye dikkatini yoğunlaştırabilir. Hızla çevreyi keşfetme isteği dikkatini
kısaltsa da bu dikkat eksikliği, farklı ilgi alanlarına yönelmesi ile toparlanacak dikkat
yoğunluğunu sağlayacaktır. 2-3 yaşlarında, duran topa tekme atabilir. 3-4 yaşlarda 3
tekerlekli bisiklete binebilir, makasla kesebilir. 4-5 yaşlarda düz çizgi üzerinde yürüyebilir, 6
yaşına geldiğinde ise topa sopa ile vurabilecek ve tek ayak üzerinde 10 saniye durabilecek
dikkat olgunluğuna erişecektir. Ayrıca erken çocukluk döneminde,“okuma yazmaya hazırlık
çalışmaları” gibi etkinlikler küçük kas motor gelişiminde kullanacağı birçok psikomotor
öğrenme, bir olayın veya işin devamlı ve yoğun bir şekilde dikkatli olarak izlenmesini gerektirir.
3.Denge
Bütün psikomotor etkinliklerde organizmanın denge durumunda olması gerekir. Denge durumu olmadan psikomotor etkinlikler ya gerçekleştirilemez ya da istenen hızda, sürede yapılamazlar.
4.Tepki Hızı
Herhangi bir psikomotor etkinlikte reaksiyon zamanı da oldukça önemlidir. Buradaki reaksiyon zamanı, uyarıcının alınıp beyinde algılandıktan sonra davranışın ortaya konulduğu ana kadar geçen süreyi ifade etmektedir.
5.Eş Güdüm
Herhangi bir psikomotor davranış gerçekleştirilirken kullanılan organlar arasında öncelik sonralık sırasıyla bir koordinasyon sağlanmalıdır. Örneğin, sanatsal etkinliklerde çocuğun gözlerinin,parmaklarının,ellerinin ve bileğinin ve gövdesinin eş güdüm içerisinde olması organlar arasındaki koordinasyonun arttığını gösterir.
6.Esneklik
Vücudun gerektiği zaman öne, yana, geriye ve istenen yönlere eğilmesi; yani esnekolması gereklidir. Gövdenin, bacakların yeterli esnekliğe sahip olmadığı zamanlarda
psikomotor davranışları öğrenmek mümkün değildir.
Özellikle ilk çocukluk döneminde kemikler
kıkırdaksı yapıda olduklarından vücut daha da
esnektir. Kemikler geliştikçe vücut esnekliği azalır.
Esneklik 5-8 yaşlarda sabit kalır. Özellikle 12-13
yaşlarda doruk noktaya ulaşır. Cinsiyet esneklikte
önemlidir. Kız çocuklar, erkek çocuklara oranla daha
esnektir.
Psikomotor Gelişim Aşamaları Refleksif Hareketler Dönemi ( 0 – 1 Yaş)
Refleksin kelime anlamı “dıştan gelen bir uyarı sonucu doğan, irade dışı fiziksel
yanıt”.
Yeni doğan, dünyaya pek çok refleksle gelir. Bebek, bu refleksleri isteyerek
yapmakta; hareketlerini kontrol altına alamamaktadır. Bu reflekslerden bazıları, bebek
büyüdükçe ve isteyerek yaptığı hareketler arttıkça ortadan kaybolur. Bazılarına ise yetişkin
döneminde de rastlanabilir. Örneğin ani ışığa gözlerin tepki vermesi gibi.
Yeni doğan bebeğin en bilinen ve en sık rastlanan bazı refleksleri şunlardır:
Moro
Bebeği ani olarak sarsmak veya kollarından tutup kaldırıp tekrar yatağa bırakmak. Kollarını elleriyle birlikte açar ve sonra kucaklama hareketi yapar gibi kapar.Yaklaşık 3-6.aylarda kaybolur.
Adımlama
Yeni doğanı koltuk altlarından kavrayıp ayakta tutmak.Yürüyormuş gibi adım atar.3-4. hafta kaybolur.
Arama
Bebeğin yanağına veya dudağına dokunmak. Başını uyarıldığı yöne çevirir ve
ağzını açarak meme arar.
3. ayda kaybolur.
Yakalama/kavrama
Bebeğin avuç içine parmak veya herhangi bir nesneyle dokunmak.
Parmakları kapar. Parmağı ya da çubuğu yakalayarak kavrar.
3-4 ayda kaybolur.
Emme
Parmağı yeni doğanın ağzına sokmak ve dudaklara dokunmak.
Ritmik bir şekilde emer. Uyanık durumda 4, uykuda 7. aya kadar sürer.
Babinski
Ayak tabanına, ayak parmaklarından topuğa doğru tırak ya da benzeri
bir nesneyle hafifçe dokunmak/çizmek. Ayak parmaklarını yelpaze gibi açar.
Baş parmak bükülüdür. 8-12. aylarda kaybolur.
Göz kırpma
Yeni doğanın gözlerine parlak ışık tutmak. Hemen gözlerini kapatır. Kalıcıdır. İlkel Hareketler Dönemi (1-2 yaş)http://3.bp.blogspot.com/-TUg-j2vXOzc/Ttoa6HPdChI/AAAAAAAAAFM/RjmHGs1omc8/s1600/oyun.jpg
Bu döneme ait hareket yeteneklerinin gelişmesi, hem çevresel faktörlere hem de
olgunlaşma faktörlerine bağlıdır. Olgunlaşma, hareket yeteneklerinin bir sıra izlemesini
sağlar. Çevresel faktörler ise hareket yeteneklerinin ortaya çıkış hızını düzenlerler.
İlkel hareketler döneminin üç temel ögesi; denge, yer değiştirme ve el becerileridir.Becerili el hareketleri, çeşitli beden bölümleri arasında koordinasyon gerektirir. En temel üç
hareketi, uzanma, yakalama ve bırakma olarak incelenmiştir.
İlkel hareketler döneminde bireysel farklılıklar olabilmesine karşın belli bir sıra
dahilinde gelişim gerçekleşmektedir.
Bu dönemde kazanılan hareketler, çok fazla kontrol gerektirir. Yürümede yeterli hale
gelen çocuk; dikkatini hareketinden, çevreye yöneltir. Herhangi bir engel ile karşılaştığında
hemen seri hareketten diğerine geçerek amacına ulaşmaya çalışır.
Etkinlik: Bebek, oturur durumda oyun oynarken sevdiği oyuncağı alması için ona
uzatabilirsiniz. Ayağa kalkarak alması için onu cesaretlendirebilirsiniz. Eğer bebek
kalkamıyorsa elinizi ona uzatarak kalkmasına yardımcı olabilirsiniz (12. ay).
Etkinlik: Merdiven çıkarken veya bir iki basamağı bulunan bir mekan da çocuğun elinden
tutarak onun basamakları çıkmasına yardımcı olabilirsiniz. Çocuk emeklemeden yürüyerek
çift ayakla merdiven çıktığında ödüllendirebilirsiniz (18. ay) .
Emekleyerek merdiven çıkar. ………………………………... 13-24 ay
Taklit ederek top yuvarlar. …………………………….….....13-24 ay
Çubuğa 4 halka geçirir. ………………………………………....13-24 ay
Modele bakarak 3 küple kule yapar. ……………………….13-24 ay
Merdivenlerden geriye doğru emekleyerek iner.….....13-24 ay
Çömelir, ayağa kalkar. ……………………………………….....13-24 ay
Eğilerek yerden nesneleri alır. ……………………...…… .. 13-24 ay
4 küpten kule yapar. ……………………………………...…....17-24 ay Temel Hareketler Dönemi (2-6 Yaş)
Yaşamın ikinci yılından başlayarak yedinci yılına kadar geçen süre temel becerilerin
kazanıldığı dönemdir. Tüm çocukların ortak özellik taşıması ve yaşam için gerekli beceriler
olduğundan ‘temel beceriler’ ismini almıştır. Bunlar koşma, atlama, sıçrama, sekme,
yakalama, fırlatma, topa ayakla vurma gibi hareketlerdir.
İki yaşından sonra temel hareketler kaba bir şekilde ortaya çıkar. Önce çocuk, kendi
bedeninin hareket becerisini anlamak ve bunu denemek için çaba gösterir. Daha sonra bedeni
üzerindeki kontrolü ile hareketlerini daha uyumlu ve kontrollü yapmaya başlar. Dönemin
sonlarında ise çocuk, uyumlu ve kontrollü gelişmiş hareketlerini mekanik yönden etkili
olarak gerçekleştirir. 5-6 yaş döneminde temel beceriler olgunlaşmış olarak görülür.
Çocuğun olgunlaşmasında iyi bir öğretim verilmesi, cesaretlendirilmesinin ve alıştırma
olanağı yaratılmasının önemi büyüktür.
Öğretim: Bu dönemde kazanılan becerilerin doğru öğretilmesi çok önemlidir. Yanlış
öğrenilmiş hareketin düzeltilmesi, hareketin ilk kez öğrenilmesinden daha zordur.
Cesaretlendirme (Motivasyon): Bu dönemde çocuk, övülmekten hoşlanır. Akranlarının
alay etmesi, yaralanmaktan korkması, kaygı taşıması nedeniyle hareket becerilerini
kazanırken korku duyar. Bu nedenle bu dönemde çocuğu, yapabileceği yönünde
cesaretlendirmek gerekir.
Alıştırma ortamı: Çocukların hareket becerilerini kazanmalarında ortam, araç, zaman
gereksinimi de önemli rol oynar. Bu dönemde çocuk yapacağı etkinlikler ne kadar çok ve
bilinçli hazırlanmışsa, bir o kadar hareket becerisi kazanımı çoğalır. Sporla ilişkili döneme hazır biçimde başlaması açısından da alıştırma ortamı önemlidir. Bu dönemde hedef, temel hareketlerin olgun düzeyde başarılmasıdır. Psikomotor Gelişiminde Bireysel Farklılıklar ve Önemi
Çocuğun gelişimi, bireye ebeveynlerden geçen genlerin yani kalıtımın ve yaşadığı
ortamın (çevresel faktörlerin) etkisi altındadır. Tüm bireyler, kendi gelişim çizgilerinde
belirli bir sırayı izleyerek ilerleme kaydederler. Tüm gelişim dönemlerinde olduğu gibi
motor gelişiminde de dönemlere ilişkin yaş belirlemeleri yalnızca genel sınırlardır. Her
bireyin kendine özgü düşünme, hareket etme, hissetme, konuşma ve anlama biçimi vardır.
Psikomotor gelişim becerileri, genelde gözlenebilir beceriler olduğu için çocukta
gerçekleşen farklılıklar daha somut olarak fark edilir. Örneğin çocuğun geç yürümesi
ailelerde “acaba bir problem mi var?” sorusunu getirir. Oysa fiziksel bir sorun yoksa çocuk
birkaç ay geç olarak bağımsız yürüme becerisini geliştirebilir. Başlangıçta da belirtildiği
gibi psikomotor gelişimdeki farklılıklarda hem çevre hem de soya çekimin etkisi
bilinmektedir.
Ebeveynlerden kalıtsal olarak geçen özellikler, her çocuğun büyüme ve gelişme
oranını, boy uzunluğunu, kemik ve cinsiyet yönünden gelişimini tayin eder. Buradaki
bireysel ayrılık, çocuğun kalıtım yolu ile aldığı büyüme özelliklerine; becerileri, öğrenmeye
az ya da çok yetenekli olmasına dayanır.
Çevre; Çocuğun, doğup büyüdüğü çevre de psikomotor gelişmede etkilidir. Aile
yapısı, sosyoekonomik ve kültürel düzeyinin motor gelişiminde etkili olduğu yapılan
araştırmalarda da belirtilmiştir. Ailenin çocuğu motive edici olması korkularını anlaması ve
ona göre tavır takınması pek çok motor becerinin öğrenilmesinde etkilidir. Aynı zamanda
sosyoekonomik düzeyde sağlıklı beslenmenin öneminin olduğu düşünülürse sağlıklı motor
gelişimi becerileri kazanmada ilişkili olduğu gözlenebilir. Sağlıksız koşullar psikomotor
gelişimi engeller.
Çocuğun bulunduğu çevresel ortam da önemlidir. Apartmanlarda hareket kısıtlılığı
yaşayan çocukların, açık havada daha çok oyun oynayan, sportif tesislerden yararlanan
çocuklara nazaran motor becerilerinin daha az gelişmiş olduğu görülür.
Genelde, 6 aydan 1 yıla kadar kazanılan motor yetenek sayısında bireysel farklılıklar
görülmektedir. Bu bireysel farklılıklar, bazı çocukların yeni motor becerileri öğrenmeye
neden hazır olup olmadıklarını açıklayabilir.
